[ALT imaginis: Si imagines extingues, maior pars situs mei inutilis erit!]
ad litteras
mittendas
Bill Thayer

[ALT imaginis: Click here to go to the English-language version of this page.]
English

[ALT imaginis: Cliccare qui per una pagina fuori sito.]
Italiano
º

[Legamen ad varias paginas adiutivas]
Adiutorium

[Legamen ad paginam superiorem]
Altius

[Legamen ad ostium meum]
Ostium
antecedens:

[ALT imaginis: link to previous section]
Gallieni duo
Haec pagina telaris pars est
Historiae Augustae

a Loeb Classical Library editae
MCMXXXII

Hic textus in dominio publico est.

Textum quam diligentissime perscrutavi et recensui —
sed si quemlibet errorem invenies, mihi, obsecro, scribe.

insequens:

[ALT imaginis: link to next section]
Claudius

(Vol. III) Historia Augusta

 p64  Tyranni Triginta

1link to English translation1 Scriptis iam pluribus libris non historico nec diserto sed pedestri adloquio, ad eam temporum venimus seriem, in qua per annos, quibus Gallienus et Valerianus rem publicam tenuerunt, triginta tyranni occupato Valeriano magnis belli Persici necessitatibus exstiterunt, cum Gallienum non solum viri sed etiam mulieres contemptui haberent, ut suis locis probabitur. 2 sed quoniam tanta obscuritas eorum hominum fuit, qui ex diversis orbis partibus ad imperium convolabant, ut non multa de iis vel dici possint a doctioribus vel requiri, deinde ab omnibus  p66 historicis, qui Graece ac Latine scripserunt, ita nonnulli praetereantur ut eorum nec​1 nomina frequententur, postremo cum tam varie a plerisque super iis nonnulla sint prodita, in unum eos libellum contuli et quidem brevem, maxime cum vel in Valeriani vel in Gallieni vita pleraque de iis dicta nec repetenda tamen satis constet.

Cyriades

[link to English translation] 2 1 Hic patrem Cyriadem fugiens, dives et nobilis, cum luxuria sua et moribus perditis sanctum senem gravaret, direpta magna parte auri, argenti etiam infinito pondere Persas petiit. 2 atque inde Sapori regi coniunctus atque sociatus, cum hortator belli Romanis inferendi fuisset, Odomastem primum, deinde Saporem ad Romanum solum traxit; Antiochia etiam capta et Caesarea Caesareanum nomen meruit. 3 atque inde vocatus Augustus, cum omnem orientem vel virium vel audaciae terrore quateret, patrem vero interemisset (quod alii historici negant factum), ipse per insidias suorum, cum Valerianus iam ad bellum Persicum veniret, occisus est. 4 neque plus de hoc historiae quicquam mandatum est quod dignum memoratu esse videatur, quem clarum perfugium et  p68 parricidium et aspera tyrannis et​2 summa luxuria litteris dederunt.

Postumus

3 [link to English translation]1 Hic vir in bello fortissimus, in pace constantissimus, in omni vita gravis, usque adeo ut Saloninum filium suum eidem Gallienus in Gallia positum crederet, quasi custodi vitae et morum et actuum imperialium institutori. 2 sed, quantum plerique adserunt (quod eius non convenit moribus), postea fidem fregit et occiso Salonino sumpsit imperium. 3 ut autem verius plerique tradiderunt, cum Galli vehementissime Gallienum odissent, puerum autem apud se imperare ferre non possent, eum, qui commissum regebat imperium, imperatorem appellarunt missisque militibus adulescentem interfecerunt. 4 quo interfecto ab omni exercitu et ab omnibus Gallis Postumus gratanter acceptus talem se praebuit per annos septem  p70 ut Gallias instauraverit, cum Gallienus luxuriae et popinis vacaret et amore barbarae mulieris consenesceret. 5 gestum est tamen a Gallieno contra hunc bellum tunc, cum sagitta Gallienus est vulneratus. 6 si quidem nimius amor erga Postumum omnium erat in Gallicanorum mente​3 populorum, quod summotis omnibus Germanicis gentibus Romanum in pristinam securitatem revocasset imperium. 7 sed cum se gravissime gereret,​4 more illo, quo Galli novarum rerum semper sunt cupidi, Lolliano agente interemptus est.

8 Si quis sane Postumi meritum requirit, iudicium de eo Valeriani ex hac epistula, quam ille ad Gallos misit, intelleget: 9 "Transrhenani limitis​5 ducem et Galliae praesidem Postumum fecimus, virum dignissimum severitate Gallorum, praesente quo non miles in castris, non iura in foro, non in tribunalibus lites, non in curia dignitas pereat, qui unicuique proprium et suum servet, virum quem ego prae ceteris stupeo, et qui locum principis mereatur iure, de quo spero quod mihi gratias agetis. 10 quod si me fefellerit opinio quam de illo habeo, sciatis nusquam gentium reperiri qui possit penitus adprobari. 11 huius filio Postumo nomine tribunatum Vocontiorum dedi, adulescenti qui se dignum patris moribus reddet."  p72 

Postumus Iunior

4 [link to English translation]1 De hoc prope nihil est quod dicatur, nisi quod a patre appellatus Caesar ac deinceps in eius honore Augustus cum patre dicitur interemptus, cum Lollianus in locum Postumi subrogatus delatum sibi a Gallis sumpsisset imperium. 2 fuit autem (quod solum memoratu dignum est) ita in declamationibus disertus ut eius controversiae Quintiliano dicantur insertae, quem declamatorem Romani generis acutissimum vel unius capitis lectio prima statim fronte demonstrat.

Lollianus

5 [link to English translation]1 Huius rebellione in Gallia Postumus, vir omnium fortissimus, interemptus est, cum iam nutante Gallia​6 Gallieni luxuria in veterem statum Romanum formasset imperium. 2 fuit quidem etiam iste fortissimus, sed rebellionis intuitu minorem apud Gallos auctoritatem de suis viribus tenuit. 3 interemptus autem est a Victorino, Vitruviae filio vel Victoriae, quae postea mater castrorum appellata est et Augustae nomine affecta, cum ipsa per se fugiens tanti ponderis molem primum in Marium, deinde in Tetricum atque eius  p74 filium contulisset imperia. 4 et Lollianus quidem non nihilum rei publicae profuit. nam plerasque Galliae civitates, nonnulla etiam castra, quae​7 Postumus per septem annos in solo barbarico aedificaverat, quaeque interfecto Postumo subita inruptione Germanorum et direpta fuerant et incensa, in​8 statum veterem reformavit. deinde a suis militibus, quod in labore nimius esset, occisus est.

5 Ita Gallieno perdente rem publicam in Gallia primum Postumus, deinde Lollianus, Victorinus deinceps, postremo Tetricus, (nam de Mario nihil dicimus) adsertores Romani nominis exstiterunt. 6 quos omnes datos divinitus credo, ne, cum illa pestis inauditae luxuriae impediretur malis, possidendi Romanum solum Germanis daretur facultas. 7 qui si eo genere tunc evasissent quo Gothi et Persae, consentientibus in Romano solo gentibus venerabile hoc Romani nominis finitum esset imperium. 8 Lolliani autem vita in multis obscura est, ut et ipsius Postumi, sed privata; virtute enim clari, non nobilitatis pondere vixerunt.

Victorinus

6 [link to English translation]1 Postumus senior cum videret multis se Gallienis viribus peti atque auxilium non solum militum verum etiam alterius principis necessarium, Victorinum  p76 militaris industriae virum, in participatum vocavit imperii et cum eodem contra Gallienum conflixit. 2 cumque adhibitis ingentibus Germanorum auxiliis diu bella traxissent, victi sunt. 3 tunc interfecto etiam Lolliano solus Victorinus in imperio remansit, qui et ipse, quod matrimoniis militum et militarium corrumpendis operam daret, a quodam actuario, cuius uxorem stupraverat, composita factione Agrippinae percussus, Victorino filio Caesare a matre Vitruvia sive Victoria, quae mater castrorum dicta est, appellato, qui et ipse puerulus statim est interemptus, cum apud Agrippinam pater eius esset occisus.

4 De hoc, quod fortissimus fuerit et praeter libidinem optimus imperator, a multis multa sunt dicta. 5 sed satis credimus Iulii Atheriani partem libri cuiusdam ponere, in quo de Victorino sic loquitur: "Victorino, qui Gallias post Iulium Postumum rexit, neminem aestimo praeferendum, non in virtute Traianum, non Antoninum in clementia, non in gravitate Nervam, non in gubernando aerario Vespasianum, non in censura totius vitae ac severitate militari Pertinacem vel Severum. 7 sed omnia haec libido et cupiditas mulierariae voluptatis sic perdidit ut nemo audeat virtutes eius in litteras mittere, quem constat omnium iudicio meruisse puniri." 8 ergo cum id iudicii de Victorino scriptores habuerint, satis mihi videor eius dixisse de moribus.  p78 

Victorinus Iunior

7 [link to English translation]1 De hoc nihil amplius in litteras est relatum, quam quod nepos Victoriae Victorini filius fuit et a patre vel ab avia sub eadem hora qua Victorinus interemptus Caesar est nuncupatus ac statim a militibus ira occisus. 2 exstant denique sepulchra circa Agrippinam, brevi marmore impressa humilia, in quibus titulus​9 est inscriptus: "Hic duo Victorini tyranni siti sunt."

Marius

8 [link to English translation]1 Victorino, Lolliano et Postumo interemptis Marius ex fabro, ut dicitur, ferrario triduo tantum imperavit. 2 de hoc quid amplius requiratur ignoro, nisi quod eum insigniorem brevissimum fecit imperium. nam ut ille consul, qui sex meridianis horis consulatum suffectum tenuit, a Marco Tullio tali aspersus est ioco: "Consulem habuimus tam severum tamque censorium ut in eius magistratu nemo pranderit, nemo cenaverit, nemo dormiverit," de hoc etiam dici posse videatur, qui una die factus est imperator, alia die visus est imperare, tertia interemptus est.

3 Et vir quidem strenuus ac militaribus usque ad imperium gradibus evectus, quem plerique Mamurium,  p80 nonnulli Veturium, opificem utpote ferrarium, nuncuparunt. 4 sed de hoc nimis multa, de quo illud addidisse satis est, nullius manus vel ad feriendum vel ad impellendum​10 fortiores fuisse, cum in digitis nervos videretur habuisse non venas. 5 nam et carra venientia digito salutari reppulisse dicitur et fortissimos quosque uno digito sic adflixisse, ut quasi ligni vel ferri obtunsioris ictu percussi dolerent. multa duorum digitorum allisione contrivit. 6 occisus est a quodam milite, qui, cum eius quondam in fabrili officina fuisset, contemptus est ab eodem, vel cum dux esset11 vel cum imperium cepisset. 7 addidisse verba​12 dicitur interemptor: "Hic est gladius quem ipse fecisti."

8 Huius contio prima talis fuisse dicitur: "Scio, conmilitones, posse mihi obici artem pristinam, cuius mihi omnes testes estis. 8 sed dicat quisque quod vult. utinam ferrum semper exerceam, non vino, non floribus, non mulierculis, non popinis, ut facit Gallienus, indignus patre suo et sui generis nobilitate, depeream. 10 ars mihi obiciatur ferraria, dum me et exterae gentes ferrum tractasse suis cladibus recognoscant. 11 enitar​13 denique, ut omnis Alamannia omnisque Germania cum ceteris quae adiacent gentibus Romanum populum ferratam putent gentem, ut  p82 specialiter in nobis ferrum timeant. 12 vos tamen cogitetis velim fecisse vos principem, qui numquam quicquam scierit tractare nisi ferrum. 13 quod idcirco dico, quia scio mihi a luxuriosissima illa peste nihil opponi posse nisi hoc, quod gladiorum atque armorum artifex fuerim."

Ingenuus

9 [link to English translation]1 Tusco et Basso consulibus cum Gallienus vino et popinis vacaret cumque se lenonibus, mimis et meretricibus dederet ac bona naturae luxuriae continuatione deperderet, Ingenuus, qui Pannonias tunc regebat, a Moesiacis legionibus imperator est dictus, ceteris Pannoniarum volentibus. neque in quoquam melius consultum rei publicae a militibus videbatur quam quod instantibus Sarmatis creatus est imperator, qui fessis rebus mederi sua virtute potuisset. 2 causa autem ipsi arripiendi tunc imperii fuit, ne suspectus esset imperatoribus, quod erat fortissimus ac rei publicae necessarius et militibus, quod imperantes vehementer movet, acceptissimus. 3 sed Gallienus, ut erat nequam et perditus, ita etiam, ubi necessitas coegisset, velox, fortis, vehemens, crudelis, denique Ingenuum conflictu habito vicit eoque occiso in omnes Moesiacos  p84 tam milites quam cives asperrime saeviit. nec quemquam suae crudelitatis exsortem reliquit, usque adeo asper et truculentus ut plerasque civitates vacuas a virili sexu relinqueret. 4 fertur sane item Ingenuus civitate capta in aquam se mersisse​14 atque ita vitam finisse, ne in tyranni crudelis potestatem veniret.

5 Exstat sane epistula Gallieni, quam ad Celerem Verianum scripsit, qua eius nimietas crudelitatis ostenditur. quam ego idcirco interposui ut omnes intellegerent hominem luxuriosum crudelissimum esse, si necessitas postulet:

6 "Gallienus Veriano. non mihi satisfacies, si tantum armatos occideris, quos et fors in bellis interimere potuisset. 7 perimendus est omnis sexus virilis, si et senes atque impuberes sine reprehensione nostra occidi possent. 8 occidendus est quicumque male voluit, occidendus est quicumque male dixit contra me, contra Valeriani filium, contra tot principum patrem et fratrem. 9 Ingenuus factus est imperator. lacera, occide, concide, animum meum intellege, mea mente irascere, qui haec manu mea scripsi."

Regalianus

10 [link to English translation]1 Fati publici fuit, ut Gallieni tempore quicumque potuit ad imperium prosiliret. Regalianus denique  p86 in Illyrico ducatum gerens imperator est factus auctoribus imperii Moesis, qui cum Ingenuo fuerant ante superati, in quorum parentes graviter Gallienus saevierat. 2 hic tamen multa fortiter contra Sarmatas gessit, sed auctoribus Roxolanis consentientibusque militibus et timore provincialium ne iterum Gallienus graviora faceret, interemptus est.

3 Mirabile fortasse videatur, si quae origo imperii eius fuerit declaretur. capitali enim ioco​15 regna promeruit. 4 nam cum milites cum eo quidam cenarent, exstitit vicarius tribuni qui diceret: "Regaliani nomen unde credimus dictum?" alius continuo, "Credimus quod a regno". 5 tum iis qui aderat scholasticus coepit quasi grammaticaliter declinare et dicere, "Rex, regis, regi, Regalianus". 6 milites, ut est hominum genus pronum ad ea quae cogitant, "Ergo potest rex esse?" item alius, "Ergo potest nos regere?" item alius, "Deus tibi regis nomen imposuit".​16 7 quid multa? his dictis cum alia die mane processisset, a principiis imperator est salutatus. ita quod aliis vel audacia vel iudicium, huic detulit iocularis astutia.

8 Fuit, quod negari non potest, vir in re​17 militari  p88 semper probatus et Gallieno iam ante suspectus, quod dignus videretur imperio, gentis Daciae, Decebali ipsius, ut fertur, adfinis. 9 exstat epistula divi Claudii tunc privati, qua Regaliano, Illyrici duci, gratias agit ob redditum Illyricum, cum omnia Gallieni segnitia deperirent. quam ego repertam in authenticis inserendam putavi; fuit enim publica.

10 "Claudius Regaliano multam salutem. felicem rem publicam quae te talem virum habere in castris bellicis​18 meruit, felicem Gallienum, etiamsi ei vera nemo nec de bonis nec de malis nuntiat. 11 pertulerunt ad me Bonitus et Celsus, stipatores principis nostri, qualis apud Scupos in pugnando fueris, quot uno die proelia et qua celeritate confeceris. dignus eras triumpho, si antiqua tempora exstarent. 12 sed quid multa? memor cuiusdam hominis cautius velim vincas. arcus Sarmaticos et duo saga ad me velim mittas, sed fibulatoria, cum ipse misi de nostris."

13 Hac epistula ostenditur quid de Regaliano senserit Claudius, cuius gravissimum iudicium suis temporibus fuisse non dubium est.

14 Nec a Gallieno quidem vir iste promotus est sed a patre eius Valeriano, ut et Claudius et Macrianus et  p90 Ingenuus et Postumus et Aureolus, qui omnes in imperio interempti sunt, cum mererentur imperium. 15 mirabile autem hoc fuit in Valeriano principe, quod omnes, quoscumque duces fecit, postea militum testimonio ad imperium pervenerunt, ut appareat senem imperatorem in deligendis rei publicae ducibus talem fuisse, qualem Romana felicitas, si continuari fataliter potuisset sub bono principe, requirebat. 16 et utinam vel illi qui arripuerant imperia regnare potuissent, vel eius filius in imperio diutius non fuisset, utlibet se in suo statu res publica nostra tenuisset. 17 sed nimis sibi Fortuna indulgendum putavit, quae et cum Valeriano bonos principes tulit et Gallienum diutius quam oportebat rei publicae reservavit.

Aureolus

11 Hic quoque Illyricianos exercitus regens in contemptu Gallieni, ut omnes eo tempore, coactus a militibus sumpsit imperium. 2 et cum Macrianus cum filio suo Macriano contra Gallienum veniret cum plurimis, exercitus eius cepit, aliquos corruptos fidei suae addixit. 3 et cum factus esset hinc validus​19 imperator cumque Gallienus expugnare virum fortem  p92 frustra temptasset, pacem cum eo fecit​20 contra Postumum pugnaturus. quorum pleraque et dicta sunt et dicenda.

4 Hunc eundem Aureolum Claudius interfecto iam Gallieno conflictu habito apud eum pontem interemit qui nunc pons Aureoli nuncupatur, atque illic ut tyrannum sepulchro humiliore donavit. 5 exstat etiam nunc epigramma Graecum in hanc formam:

Dono sepulchrorum victor post multa tyranni

proelia iam felix Claudius Aureolum

munere prosequitur mortali et iure superstes,

vivere quem vellet, si pateretur amor

militis egregii, vitam qui iure negavit

omnibus indignis et magis Aureolo.

ille tamen clemens, qui corporis ultima servans

et pontem Aureoli dedicat et tumulum.

6 hos ego versus a quodam grammatico translatos ita posui ut fidem servarem, non quo non​21 melius potuerint transferri, sed ut fidelitas historica servaretur, quam ego prae ceteris custodiendam putavi, qui quod ad eloquentiam pertinet nihil curo. 7 rem enim vobis  p94 proposui deferre, non verba, maxime tanta rerum copia ut in triginta tyrannorum simul vitis.

Macrianus

12 [link to English translation]1 Capto Valeriano, diu clarissimo principe civitatis, fortissimo deinde imperatori, ad postremum omnium infelicissimo, vel quod senex apud Persas consenuit vel quod indignos se posteros dereliquit, cum Gallienum contemnendum Ballista praefectus Valeriani et Macrianus primus ducum​22 intellegerent, quaerentibus etiam militibus principem, unum in locum concesserunt quaerentes quid faciendum esset. 2 tuncque constitit, Gallieno longe posito Aureolo usurpante imperium, debere aliquem principem fieri, et quidem optimum, ne quispiam tyrannus exsisteret. 3 verba igitur Ballistae (quantum Maeonius Astyanax, qui consilio interfuit, adserit) haec fuerunt: 4 "Mea et aetas et professio et voluntas longe ab imperio absunt, et ego, quod negare non possum, bonum principem quaero. 5 sed quis tandem est, qui Valeriani locum possit implere, nisi talis qualis tu es, fortis, constans, integer, probatus in re publica et, quod maxime ad imperium pertinet, dives? 6 arripe igitur  p96 locum meritis tuis debitum. me praefecto, quamdiu voles, uteris. tu cum re publica tantum bene agas, ut te Romanus orbis factum principem gaudeat." 7 ad haec Macrianus: "Fateor, Ballista, imperium prudenti non frustra est. volo enim rei publicae subvenire atque illam pestem a legum gubernaculis dimovere, sed non hoc in me aetatis est; senex sum, ad exemplum equitare non possum, lavandum mihi est frequentius, edendum delicatius, divitiae me iam dudum ab usu militiae retraxerunt. 8 iuvenes aliqui sunt quaerendi, nec unus sed duo vel tres fortissimi, qui ex diversis partibus​23 orbis humani rem publicam restituant, quam Valerianus fato, Gallienus vitae suae genere perdiderunt." 9 post haec intellexit eum Ballista sic agere ut de filiis suis videretur cogitare, atque adeo sic adgressus est: "Prudentiae tuae rem publicam tradimus. 10 da igitur liberos tuos Macrianum et Quietum, fortissimos iuvenes, olim tribunos a Valeriano factos, quia Gallieno imperante, quod boni sunt, salvi esse non possunt." 11 tunc ille ubi intellectum se esse comperit, "Do," inquit, "manus, de meo stipendium militi duplex daturus. tu tantum praefecti mihi studium et annonam in necessariis locis praebe. iam ego faxim ut Gallienus, sordidissimus feminarum omnium, duces sui parentis intellegat."  p98 12 factus est igitur cum Macriano et Quieto duobus filiis cunctis militibus volentibus imperator ac statim contra Gallienum venire coepit utcumque rebus in oriente derelictis. 13 sed cum quadraginta quinque milia militum secum duceret, in Illyrico vel in Thraciarum extimis congressus cum Aureolo victus et cum filio interemptus est. 14 triginta denique milia militum in Aureoli potestatem concessere. Domitianus autem eundem vicit, dux Aureoli fortissimus et vehementissimus, qui se originem diceret a Domitiano imperatore​24 trahere atque a Domitilla.

15 De Macriano autem nefas mihi vocatur iudicium Valeriani praeterire, quod ille in oratione sua, quam ad senatum e Persidis finibus miserat, posuit. inter cetera ex oratione divi Valeriani: 16 "Ego, patres conscripti, bellum Persicum gerens Macriano totam rem publicam credidi et​25 quidem a parte militari. ille vobis fidelis, ille mihi devotus, illum et amat et timet miles. utcumque res exegerit, cum exercitibus agit. 17 nec, patres conscripti, nova vel inopina nobis sunt; pueri eius virtus in Italia, adulescentis in Gallia, iuvenis in Thracia, in Africa iam provecti, senescentis denique in Illyrico et Dalmatia comprobata est, cum in diversis proeliis ad exemplum fortiter faceret.  p100 18 huc accedit quod habet iuvenes filios Romano dignos​26 collegio, nostra dignos​26 amicitia," et reliqua.

Macrianus Iunior

13 [link to English translation]1 Multa de hoc in patris imperio praelibata sunt, qui numquam imperator factus esset, nisi prudentiae patris eius creditum videretur. 2 de hoc plane multa miranda dicuntur, quae ad fortitudinem pertineant iuvenalis aetatis. sed quid​27 ad fata aut quantum in bellis unius valet fortitudo? 3 hic enim vehemens cum prudentissimo patre, cuius merito imperare coeperat, a Domitiano victus triginta (dixi superius) milibus militum spoliatus est, matre nobilis, patre tantum forti et ad bellum parato atque ab ultima militia in summum perveniente ducatum splendore sublimi.

Quietus

14 [link to English translation]1 Hic, ut diximus, Macriani filius fuit. cum patre et fratre Ballistae iudicio imperator est factus. sed ubi comperit Odaenathus, qui olim iam orientem tenebat, ab Aureolo Macrianum, patrem Quieti, cum  p102 eius fratre Macriano victos, milites in eius potestatem concessisse, quasi Gallieni partes vindicaret, adulescentem cum Ballista praefecto dudum interemit. 2 idem quoque adulescens dignissimus Romano imperio fuit, ut vere Macriani filius, Macriani etiam frater, qui duo adflictis rebus potuerunt rem publicam gerere, videretur.

3 Non mihi praetereundum videtur de Macrianorum familia, quae hodieque floret, id dicere quod speciale semper habuerunt. 4 Alexandrum Magnum Macedonem viri in anulis et argento, mulieres et in reticulis et dextrocheriis et in anulis et in omni ornamentorum genere exsculptum semper habuerunt, eo usque ut tunicae et limbi et paenulae matronales in familia eius hodieque sint, quae Alexandri effigiem de liciis variantibus monstrent. 5 vidimus proxime Cornelium Macrum ex eadem familia virum, cum cenam in Templo Herculis daret, pateram electrinam, quae in medio vultum Alexandri haberet et in circuitu omnem historiam contineret signis brevibus et minutulis, pontifici propinare, quam quidem circumferri ad omnes tanti illius viri cupidissimos iussit. 6 quod idcirco posui quia dicuntur iuvari in omni actu suo qui Alexandrum expressum vel auro gestitant vel argento.  p104 

Odaenathus

15 [link to English translation]1 Nisi Odaenathus, princeps Palmyrenorum, capto Valeriano, fessis Romanae rei publicae viribus, sumpsisset imperium, in oriente perditae res essent. 2 quare adsumpto nomine primum regali cum uxore Zenobia et filio maiore, cui erat nomen Herodes, minoribus Herenniano et Timolao collecto exercitu contra Persas profectus est. 3 Nisibin primum et orientis pleraque cum omni Mesopotamia in potestatem recepit, deinde ipsum regem victum fugere coegit. 4 postremo Ctesiphonta usque Saporem et eius liberos persecutus captis concubinis, capta etiam magna praeda ad orientem vertit, sperans quod Macrianum, qui imperare contra Gallienum coeperat, posset opprimere, sed illo iam profecto contra Aureolum et contra Gallienum. eo interempto filium eius Quietum interfecit, Ballista, ut plerique adserunt, regnum usurpante, ne et ipse posset occidi. 5 composito igitur magna ex parte orientis statu a consobrino suo  p106 Maeonio, qui et ipse imperium sumpserat, interemptus est cum filio suo Herode, qui et ipse post reditum de Perside cum patre imperator est appellatus. 6 iratum fuisse rei publicae deum credo, qui interfecto Valeriano noluit Odaenathum reservare. 7 ille plane cum uxore Zenobia non solum orientem, quem iam in pristinum reformaverat statum, sed et omnes omnino totius orbis partes reformasset, vir acer in bellis et, quantum plerique scriptores loquuntur, venatu memorabili semper inclitus, qui a prima aetate capiendis leonibus et pardis, ursis ceterisque silvestribus animalibus sudorem officii virilis impendit quique semper in silvis ac montibus vixit, perferens calorem, pluvias et omnia mala quae in se continent venatoriae voluptates. 8 quibus duratus solem ac pulverem in bellis Persicis tulit, non aliter etiam coniuge adsueta, quae multorum sententia fortior marito fuisse perhibetur, mulier omnium nobilissima orientalium feminarum et, ut Cornelius Capitolinus adserit, speciosissima.​28

Herodes

16 [link to English translation]1 Non Zenobia matre sed priore uxore genitus Herodes cum patre accepit imperium, homo omnium delicatissimus et prorsus orientalis et Graecae luxuriae,  p108 cui erant sigillata tentoria et aureati papiliones et omnia Persica. 2 denique ingenio eius usus Odaenathus quicquid concubinarum regalium, quicquid divitiarum gemmarumque cepit, eidem tradidit paternae indulgentiae adfectione permotus. 3 et erat circa illum Zenobia novercali animo, qua re commendabiliorem patri eum fecerat. neque plura sunt quae de Herode dicantur.

Maeonius

17 [link to English translation]1 Hic consobrinus Odaenathi fuit nec ulla re alia ductus nisi damnabili invidia imperatorem optimum interemit, cum ei nihil aliud obiceret praeter filium Herodem.​29 2 dicitur autem primum cum Zenobia consensisse, quae ferre non poterat ut privignus eius Herodes priore loco quam filii eius, Herennianus et Timolaus, principes dicerentur. sed hic quoque spurcissimus fuit. 3 quare imperator appellatus per errorem brevi a militibus pro suae luxuriae meritis interemptus est.

Ballista

18 [link to English translation]1 De hoc, utrum imperavit, scriptores inter se ambigunt. multi enim dicunt Quieto per Odaenathum  p110 occiso Ballistae veniam datam et tamen eum imperasse, quod nec Gallieno nec Aureolo nec Odaenatho se crederet. 2 alii adserunt privatum eum in agro suo, quem apud Daphnidem sibi compararat, interemptum. 3 multi et sumpsisse illum purpuram, ut more Romano imperaret, et exercitum duxisse et de se plura promisisse dixerunt, occisum autem per eos quos Aureolus miserat ad comprehendendum Quietum, Macriani filium, quem praedam suam esse dicebat. 4 fuit vir insignis, eruditus ad gerendam rem publicam, in consiliis vehemens, in expeditionibus clarus, in provisione annonaria singularis, Valeriano sic acceptus ut eum quibusdam litteris hoc testimonio prosecutus sit:

5 "Valerianus Ragonio Claro praefecto Illyrici et Galliarum. si quid in te bonae frugis est, quam esse scio, parens Clare, dispositiones tu Ballistae persequere. 6 his rem publicam informa. videsne ut ille provinciales non gravet, ut illic equos contineat ubi sunt pabula, illic annonas militum mandet ubi sunt frumenta, non provincialem, non possessorem cogat illic frumenta ubi non habet dare, illic equum ubi non potest pascere? 7 nec est ulla alia provisio melior quam ut in locis suis erogentur quae nascuntur, ne aut vehiculis aut sumptibus rem publicam gravent. 8 Galatia frumentis abundat, referta est Thracia, plenum est Illyricum; illic pedites conlocentur, quamquam in  p112 Thracia etiam equites sine noxa provincialium hiemare possint. multum enim ex campis faeni colligitur. 9 iam vinum,​30 laridum, iam ceterae species in iis dandae sunt locis, in quibus adfatim redundant. 10 quae omnia sunt Ballistae consilia, qui ex quadam provincia unam tantum speciem praeberi iussit, quod ea redundaret, atque ab ea milites submoveri. id quod publicitus est decretum."

11 Est et alia eius epistula qua gratias Ballistae agit,​31 in qua docet sibi praecepta gubernandae rei publicae ab eodem data, gaudens quod eius consilio nullum adscripticium (id est vacantem) haberet tribunum,​32 nullum stipatorem, qui non vere aliquid ageret, nullum militem, qui non vere pugnaret.

12 Hic igitur vir in tentorio suo cubans a quodam gregario milite in Odaenathi et Gallieni gratiam dicitur interemptus. 13 de quo ipse vera non satis comperi, idcirco quod scriptores temporum de huius praefectura multa, de imperio pauca dixerunt.

Valens

19 [link to English translation]1 Hic vir militaris, simul etiam civilium virtutum gloria pollens, proconsulatum Achaiae dato a Gallieno tunc honore gubernabat. 2 quem Macrianus vehementer reformidans, simul quod in omni genere  p114 vitae satis clarum norat, simul quod inimicum sibi esse invidia virtutum sciebat, misso Pisone, nobilissimae tunc et consularis familiae viro, interfici praecepit. 3 Valens diligentissime cavens et providens neque aliter sibi posse subveniri aestimans sumpsit imperium et brevi a militibus interemptus est.

Valens Superior

20 [link to English translation]1 Et bene venit in mentem, ut, cum de hoc Valente loquimur, etiam de illo Valente qui superiorum principum temporibus interemptus est aliquid diceremus. 2 nam huius Valentis, qui sub Gallieno imperavit, avunculus magnus fuisse perhibetur. alii tantum avunculum dicunt. 3 sed par in ambobus fuit fortuna,​33 nam et ille, cum​34 paucis diebus Illyrico imperasset, occisus est.

Piso

21 [link to English translation]1 Hic a Macriano ad interficiendum Valentem missus, ubi eum providum futurorum imperare cognovit, Thessaliam concessit atque illic paucis sibi consentientibus sumpsit imperium Thessalicusque appellatus vi​35 interemptus est, vir summae sanctitatis  p116 et temporibus suis Frugi dictus et qui ex illa Pisonum familia ducere originem diceretur cui se Cicero nobilitandi causa sociaverat. 2 hic omnibus principibus acceptissimus fuit. ipse denique Valens, qui ad eum percussores misisse perhibetur, dixisse dicitur non sibi apud deos inferos constare rationem, quod, quamvis hostem suum, Pisonem tamen iussisset occidi, virum cuius similem Romana res publica non haberet.

3 Senatus consultum de Pisone factum ad noscendam eius maiestatem libenter inserui: Die septimo kal. Iuliarum cum esset nuntiatum Pisonem a Valente interemptum, ipsum Valentem a suis occisum, Arellius Fuscus, consularis primae sententiae, qui in locum Valeriani successerat, ait: "Consul, consule." 4 cumque consultus esset, "Divinos" inquit, "honores Pisoni decerno, patres conscripti, Gallienum et Valerianum et Saloninum imperatores nostros esse id probaturos​36 confido. neque enim melior vir quisquam fuit neque constantior." 5 post quem ceteri consulti​37 statuam inter triumphales et currus quadriiugos Pisoni decreverunt. 6 sed statua eius videtur, quadrigae autem, quae decretae fuerant, quasi transferendae ad alium locum​38 positae sunt nec adhuc redditae. 7 nam in his locis fuerunt in quibus Thermae Diocletianae sunt exaedificatae, tam aeterni nominis quam sacrati.  p118 

Aemilianus

22 [link to English translation]1 Est​39 hoc familiare populi Aegyptiorum ut velut​40 furiosi ac dementes de levissimis quibusque​41 ad summa rei publicae pericula perducantur; 2 saepe illi ob neglectas salutationes, locum in balneis non concessum, carnem et olera sequestrata, calceamenta servilia et cetera talia usque ad summum rei publicae periculum in​42 seditiones, ita ut armarentur contra eas exercitus, pervenerunt. 3 familiari ergo sibi furore, cum quadam die cuiusdam servus curatoris, qui Alexandriam tunc regebat, militari ob hoc caesus esset quod crepidas suas meliores esse quam militis diceret, collecta multitudo ad domum Aemiliani ducis venit atque eum omni seditionum instrumento et furore persecuta est; ictus est lapidibus, petitus est ferro, nec defuit​43 ullum seditionis telum. 4 qua re coactus Aemilianus sumpsit imperium, cum sciret sibi undecumque pereundum. 5 consenserunt ei Aegyptiacus exercitus, maxime in Gallieni odium. 6 nec eius ad regendam rem publicam vigor defuit, nam Thebaidem  p120 totamque Aegyptum peragravit et, quatenus potuit, barbarorum gentes forti auctoritate summovit. 7 Alexander denique vel Alexandrinus (nam incertum id quoque habetur) virtutum merito vocatus est. 8 et cum contra Indos pararet expeditionem, misso Theodoto duce Gallieno iubente dedit poenas, et​44 quidem strangulatus in carcere captivorum veterum more perhibetur.

9 Tacendum esse non credo quod, cum de​45 Aegypto loquor, vetus suggessit historia, simul etiam Gallieni factum. 10 Qui cum Theodoto vellet imperium proconsulare decernere, a sacerdotibus est prohibitus, qui dixerunt fasces consulares ingredi Alexandriam non licere. 11 cuius rei etiam Ciceronem, cum contra Gabinium loquitur, meminisse satis novimus. denique nunc​46 exstat memoria rei frequentatae. 12 quare scire oportet Herennium Celsum, vestrum parentem, cum​47 consulatum cupit, hoc quod desiderat non licere. 13 fertur enim apud Memphim in aurea columna Aegyptiis esse litteris scriptum tunc demum Aegyptum liberam fore cum in eam venissent Romani fasces et praetexta Romanorum. 14 quod apud Proculum grammaticum, doctissimum sui temporis virum, cum de peregrinis regionibus loquitur, invenitur.  p122 

Saturninus

23 [link to English translation]1 Optimus ducum Gallieni temporis, sed Valeriano delectus, Saturninus fuit. 2 hic quoque, cum dissolutionem Gallieni, pernoctantis in publico, ferre non posset et milites non exemplo imperatoris sui sed suo regeret, ab exercitibus sumpsit imperium, vir prudentiae singularis, gravitatis insignis, vitae amabilis, victoriarum barbaris etiam ubique notarum. 3 hic ea die, qua est amictus a militibus peplo imperatorio, contione adhibita dixisse fertur: "Commilitones, bonum ducem perdidistis et malum principem fecistis." 4 denique cum multa strenue in imperio fecisset, quod esset severior et gravior militibus ab iisdem ipsis a quibus factus fuerat interemptus est. 5 huius insigne est quod convivio discumbere milites, ne inferiora denudarentur,​48 cum sagis iussit, hieme gravibus, aestate perlucidis.

Tetricus Senior

24 [link to English translation]1 Interfecto Victorino et eius filio mater eius Victoria sive Vitruvia Tetricum senatorem populi Romani praesidatum in Gallia regentem ad imperium  p124 hortata, quod eius erat, ut plerique loquuntur, adfinis, Augustum appellari fecit filiumque eius Caesarem nuncupavit. 2 et cum multa Tetricus feliciterque gessisset diuque imperasset, ab Aureliano victus, cum militum suorum impudentiam et procacitatem ferre non posset, volens se gravissimo principi et severissimo dedit. 3 versus denique illius fertur, quem furtim​49 ad Aurelianum scripserat:

"Eripe me his, invicte, malis."

4 Quare cum Aurelianus nihil simplex neque mite aut tranquillum facile cogitaret, senatorem populi Romani eundemque consularem, qui iure praesidali omnes Gallias rexerat, per triumphum duxit, eodem tempore quo et Zenobiam Odaenathi uxorem cum filiis minoribus Odaenathi, Herenniano et Timolao. 5 pudore tamen victus vir nimium severus eum quem triumphaverat correctorem totius Italiae fecit, id est Campaniae, Samnii, Lucaniae, Bruttiorum, Apuliae, Calabriae, Etruriae atque Umbriae, Piceni et Flaminiae omnisque annonariae regionis, ac Tetricum non solum vivere, sed etiam in summa dignitate manere  p126 passus est, cum illum saepe collegam, nonnumquam commilitonem, aliquando etiam imperatorem appellaret.

Tetricus Iunior

25 [link to English translation]1 Hic puerulus a Victoria Caesar est appellatus, cum illa mater castrorum ab exercitu nuncupata esset. 2 qui et ipse cum patre per triumphum ductus postea omnibus senatoriis honoribus functus est inlibato patrimonio, quod quidem ad suos posteros misit, ut Arellius​50 Fuscus dicit, semper insignis. 3 narrabat avus meus sibi familiarem fuisse neque quemquam illi ab Aureliano aut postea ab aliis principibus esse praelatum. 4 Tetricorum domus hodieque exstat in Monte Caelio inter duos lucos contra Iseum Metellinum, pulcherrima, in qua Aurelianus pictus est utrique praetextam tribuens et senatoriam dignitatem, accipiens ab his sceptrum, coronam, cycladem. pictura est​51 de musivo,​52 quam cum dedicassent, Aurelianum ipsum dicuntur duo Tetrici adhibuisse convivio.  p128 

Trebellianus

26 [link to English translation]1 Pudet iam persequi quanti sub Gallieno fuerint tyranni vitio pestis illius, si quidem erat in eo ea luxuria ut rebelles plurimos mereretur et ea crudelitas ut iure timeretur. 2 qua erat​53 et in Trebellianum factum in Isauria principem, ipsis Isauris sibi ducem quaerentibus. quem cum alii archipiratam vocassent, ipse se imperatorem appellavit. monetam etiam cudi iussit. 3 palatium in arce Isauriae constituit. qui quidem cum se in intima et tuta Isaurorum loca munitus difficultatibus locorum et montibus contulisset, aliquamdiu apud Cilicas imperavit. 4 sed per Gallieni ducem Camsisoleum, natione Aegyptium, fratrem Theodoti qui Aemilianum ceperat, ad campum deductus victus est et occisus. 5 neque tamen postea Isauri timore ne in eos Gallienos saeviret, ad aequalitatem perduci quavis principum humanitate potuerunt. 6 denique post Trebellianum pro barbaris habentur; etenim​54 in medio Romani nominis solo regio eorum novo genere custodiarum quasi limes includitur, locis defensa non hominibus. 7 nam sunt non statura decori, non virtute graves, non instructi  p130 armis, non consiliis prudentes, sed hoc solo securi quod in editis positi adiri nequeunt. quos quidem divus Claudius paene ad hoc perduxerat ut a suis semotos locis in Cilicia conlocaret, daturus uni ex amicissimis omnem Isaurorum possessionem, ne quid ex ea postea rebellionis oreretur.

Herennianus

27 [link to English translation]1 Odaenathus moriens duos parvulos reliquit, Herennianum et fratrem eius Timolaum, quorum nomine Zenobia usurpato sibi imperio diutius quam feminam decuit rem publicam obtinuit, parvulos Romani imperatoris habitu praeferens purpuratos eosdemque adhibens contionibus, quas illa viriliter frequentavit, Didonem et Semiramidem et Cleopatram sui generis principem inter cetera praedicans. 2 sed de horum exitu incertum est; multi enim dicunt eos ab Aureliano interemptos, multi morte sua esse consumptos, si quidem Zenobiae posteri etiam nunc Romae inter nobiles manent.​55

Timolaus

28 [link to English translation]1 De hoc ea putamus digna notione quae de fratre sunt dicta. 2 unum tamen est quod eum a  p132 fratre separat, quod tanti fuit ardoris ad studia Romana ut brevi consecutus quae insinuaverat grammaticus esse dicatur, potuisse quin etiam summum Latinorum rhetorem facere.

Celsus

29 [link to English translation]1 Occupatis partibus Gallicanis, orientalibus, quin etiam Ponti, Thraciarum et Illyrici, dum Gallienus popinatur et balneis ac lenonibus deputat vitam, Afri quoque auctore Vibio Passieno, proconsule Africae, et Fabio Pomponiano, duce limitis Libyci, Celsum imperatorem appellaverunt peplo deae Caelestis ornatum. 2 hic privatus ex tribunis in Africa positus in agris suis vivebat, sed ea iustitia et corporis magnitudine ut dignus videretur imperio. 3 quare creatus per quandam mulierem, Gallienam nomine, consobrinam Gallieni, septimo imperii die interemptus est atque adeo etiam inter obscuros principes vix relatus est. 4 corpus eius a canibus consumptum est Siccensibus, qui Gallieno fidem servaverant, perurgentibus, et novo iniuriae genere imago in crucem sublata persultante vulgo, quasi patibulo ipse Celsus videretur adfixus.  p134 

Zenobia

30 [link to English translation]1 Omnis iam consumptus est pudor, si quidem fatigata re publica eo usque perventum est ut Gallieno nequissime agente optime etiam mulieres imperarent. 2 et quidem peregrina enim,​56 nomine Zenobia, de qua multa iam dicta sunt, quae se de Cleopatrarum Ptolemaeorumque gente iactaret, post Odaenathum maritum imperiali sagulo perfuso per umeros, habitu Didonis​57 ornata, diademate etiam accepto, nomine filiorum Herenniani et Timolai diutius quam femineus sexus patiebatur imperavit. 3 si quidem Gallieno adhuc regente rem publicam regale mulier superba munus obtinuit et Claudio bellis Gothicis occupato vix denique ab Aureliano victa et triumphata concessit in iura Romana.

4 Exstat epistula Aureliani, quae captivae mulieri testimonium fert. nam cum a quibusdam reprehenderetur, quod mulierem veluti ducem aliquem vir fortissimus triumphasset, missis ad senatum populumque Romanum litteris hac se adtestatione defendit: 5 "Audio, patres  p136 conscripti, mihi obici, quod non virile munus impleverim Zenobiam triumphando. ne illi, qui me reprehendunt, satis laudarent, si scirent quae illa sit​58 mulier, quam prudens in consiliis, quam constans in dispositionibus, quam erga milites gravis, quam larga, cum necessitas postulet, quam tristis, cum severitas poscat. 6 possum dicere illius esse quod Odaenathus Persas vicit ac fugato Sapore Ctesiphonta usque pervenit. 7 possum adserere tanto apud orientales et Aegyptiorum populos timori mulierem fuisse ut se non Arabes, non Saraceni, non Armenii commoverent. 8 nec ego illi vitam conservassem, nisi eam scissem multum Romanae rei publicae profuisse, cum sibi vel liberis suis orientis servaret imperium. 9 sibi ergo habeant propriarum venena linguarum ii quibus nihil placet. 10 nam si vicisse ac triumphasse feminam non est decorum, quid de Gallieno loquuntur, in cuius contemptu haec bene rexit imperium? 11 quid de divo Claudio, sancto ac venerabili duce, qui eam, quod ipse Gothicis esset expeditionibus occupatus, passus esse dicitur imperare? idque consulte​59 ac prudenter, ut illa servante orientalis fines imperii ipse securius quae instituerat perpetraret." 12 haec oratio indicat quid iudicii Aurelianus habuerit de Zenobia.

Cuius ea castitas fuisse dicitur ut ne virum suum quidem scierit nisi temptandis​60 conceptionibus. nam  p138 cum semel concubuisset, exspectatis menstruis continebat se, si praegnans esset, sin minus, iterum potestatem quaerendis liberis dabat. 13 vixit regali pompa. more magis Persico adorata est, regum more Persarum convivata est. 14 imperatorum more Romanorum ad contiones galeata processit cum limbo purpureo gemmis dependentibus per ultimam fimbriam, media etiam cochlide veluti fibula muliebri adstricta, bracchio saepe nudo. 15 fuit vultu subaquilo, fusci coloris, oculis supra modum vigentibus​61 nigris, spiritus divini, venustatis incredibilis. tantus candor in dentibus ut margaritas eam plerique putarent habere, non dentes. 16 vox clara et virilis. severitas, ubi necessitas postulabat, tyrannorum, bonorum principum clementia, ubi pietas requirebat. larga prudenter, conservatrix thesaurorum ultra femineum modum. 17 usa vehiculo carpentario, raro pilento, equo saepius. fertur autem vel tria vel quattuor milia frequenter cum peditibus ambulasse. 18 venata​62 est Hispanorum cupiditate. bibit saepe cum ducibus, cum esset alias sobria; bibit et cum Persis atque Armeniis, ut eos vinceret. 19 usa est vasis aureis gemmatis ad convivia, iam usa​63 Cleopatranis. in ministerio eunuchos gravioris aetatis habuit, puellas  p140 nimis raras. 20 filios Latine loqui iusserat, ita​64 ut Graece vel difficile vel raro loquerentur. 21 ipsa Latini sermonis non usque quaque gnara, sed ut loqueretur pudore cohibito;​65 loquebatur et Aegyptiace ad perfectum modum. 22 historiae Alexandrinae atque orientalis ita perita ut eam epitomasse dicatur; Latinam autem Graece legerat.

23 Cum illam Aurelianus cepisset atque in conspectum suum adductam sic appellasset, "Quid est,​66 Zenobia? ausa es insultare Romanis imperatoribus?" illa dixisse fertur: "Imperatorem te esse cognosco, qui vincis, Gallienum et Aureolum et ceteros principes non putavi. Victoriam mei similem credens in consortium regni venire, si facultas locorum pateretur, optavi." 24 ducta est igitur per triumphum ea specie ut nihil pompabilius populo Romano videretur. iam primum ornata gemmis ingentibus, ita ut ornamentorum onere laboraret. 25 fertur enim mulier fortissima saepissime restitisse, cum diceret se gemmarum onera ferre non posse. 26 vincti erant praeterea pedes auro, manus etiam catenis aureis, nec collo aureum vinculum deerat, quod scurra Persicus praeferebat. 27 huic vita​67 ab Aureliano concessa est, ferturque vixisse cum liberis matronae iam more Romanae data sibi possessione  p142 in Tiburti, quae hodieque Zenobia dicitur, non longe ab Hadriani palatio atque ab eo loco cui nomen est Conchae.

Victoria

31 [link to English translation]1 Non tam digna res erat ut etiam Vitruvia sive Victoria in litteras mitteretur, nisi Gallieni mores hoc facerent ut memoria dignae etiam mulieres censerentur. 2 Victoria enim, ubi filium ac nepotem a militibus vidit occisos, Postumum, deinde Lollianum, Marium etiam, quem principem milites nuncupaverant, interemptos, Tetricum, de quo superius dictum est, ad imperium hortata est, ut virile semper facinus auderet. insignita est praeterea hoc titulo, ut castrorum se diceret matrem. 3 custodi sunt eius nummi aerei, aurei et argentei, quorum hodieque forma exstat apud Treviros. 4 quae quidem non diutius vixit. nam Tetrico imperante, ut plerique loquuntur, occisa, ut alii adserunt, fatali necessitate consumpta.

5 Haec sunt quae de triginta tyrannis dicenda videbantur. quos ego in unum volumen idcirco contuli, ne, de singulis si​68 singula quaeque narrarem, nascerentur indigna fastidia et ea quae ferre lector non  p144 posset. 6 nunc ad Claudium principem redeo. de quo speciale mihi volumen quamvis breve merito vitae illius videtur edendum addito fratre singulari viro, ita ut de familia tam sancta et tam nobili saltem​69 pauca referantur.

7 Studiose in medio feminas posui ad ludibrium Gallieni, quo nihil prodigiosius passa est Romana res publica, duos etiam nunc tyrannos quasi extra numerum, quod alieni essent temporis, additurus, unum qui fuit Maximini temporibus, alterum qui Claudii, ut tyrannorum triginta vitae​70 hoc volumine tenerentur. 8 quaeso, qui expletum iam librum acceperas, bonis consulas atque hos volumini tuo volens addas, quos ego, quem ad modum Valentem superiorem huic volumini, sic post Claudium et Aurelianum iis qui inter Tacitum et Diocletianum fuerunt addere destinaveram. 9 sed errorem meum memor historiae diligentia tuae eruditionis avertit. 10 habeo igitur gratiam, quod titulum meum prudentiae tuae benignitas implevit. nemo in Templo Pacis dicturus est me feminas inter tyrannos, tyrannas videlicet vel tyrannides, ut ipsi de me solent cum risu et ioco​71 iactitare, posuisse. 11 habent integrum numerum ex arcanis historiae in meas litteras datum. 12 Titus enim et Censorinus addentur,​72 quorum unus, ut dixi, sub  p146 Maximino, alter sub Claudio fuit, qui ambo ab iisdem militibus a quibus purpura velati fuerant interempti sunt.

Titus

32 [link to English translation]1 Docet Dexippus, nec Herodianus tacet omnesque qui talia legenda posteris tradiderunt, Titum, tribunum Maurorum, qui a Maximino inter privatos relictus fuerat, timore violentae mortis, ut illi​73 dicunt, invitum vero et a militibus coactum, ut plerique adserunt, imperasse, atque hunc intra paucos dies post vindicatam defectionem, quam consularis vir Magnus Maximino paraverat, a suis militibus interemptum. imperasse autem mensibus sex. 2 fuit hic vir de primis erga rem publicam domi forisque laudabilis, sed in imperio parum felix. 3 alii dicunt ab Armeniis sagittariis, quos Maximinus ut Alexandrinos et oderat et offenderat, principem factum. 4 nec mireris tantam esse varietatem de homine, cuius vix nomen agnoscitur. 5 huius uxor Calpurnia fuit, sancta et venerabilis femina de genere Caesoninorum, id est Pisonum, quam maiores nostri univiriam sacerdotem inter sacratissimas feminas  p148 adorarunt, cuius statuam in Templo Veneris adhuc vidimus acrolitham sed auratam. 6 haec uniones Cleopatranos habuisse perhibetur, haec lancem centum librarum argenti, cuius plerique poetae meminerunt, in qua maiorum eius expressa ostenderetur historia.

7 Longius mihi videor processisse quam res postulabat. sed quid faciam? scientia naturae facilitate verbosa est. 8 quare ad Censorinum revertar, hominem nobilem sed qui non tam bono quam malo rei publicae septem diebus dicitur imperasse.

Censorinus

33 [link to English translation]1 Vir plane militaris et antiquae in curia dignitatis, bis consul, bis praefectus praetorii, ter praefectus urbi, quarto pro consule, tertio consularis, legatus praetorius secundo, quarto aedilicius, tertio quaestorius, extra ordinem quoque legatione Persica functus, etiam Sarmatica.

2 Post omnes tamen honores cum in agro suo degeret senex atque uno pede claudicans vulnere, quod bello Persico Valeriani temporibus acceperat, factus est imperator et scurrarum ioco Claudius appellatus est. 3 cumque se gravissime gereret neque a militibus ob disciplinam censoriam ferri posset, ab iis ipsis a quibus factus fuerat interemptus est. 4 exstat eius sepulchrum  p150 circa Bononiam,​74 in quo grandibus litteris incisi sunt omnes eius honores; ultimo tamen versu adscriptum est:​75 5 "Felix omnia, infelicissimus imperator." exstat eius familia, Censorinorum nomine frequentata, cuius pars Thracias odio rerum Romanarum, pars Bithyniam petiit. 6 exstat etiam domus pulcherrima, adiuncta Gentibus Flaviis, quae quondam Titi principis fuisse perhibentur.

7 Habes integrum triginta numerum tyrannorum, qui cum malevolis quidem sed bono animo causabaris. da nunc cuivis libellum, non tam diserte quam fideliter​76 scriptum. neque ego eloquentiam mihi videor pollicitus esse, sed rem, qui hos libellos, quos de vita principum edidi, non scribo sed dicto, et dicto cum ea festinatione, quam, si quid vel ipse promisero vel tu petieris, sic perurges ut respirandi non habeam facultatem.


Apparatus Criticus:

1 nec ins. by Erasmus; om. in P.

2 et Σ; ex P.

3 mente Salm.; gente P, Σ.

4 gereret Baehrens, Peter; regeret P, Σ.

5 milites P, Σ.

6 Gallia ins. by Paucker, Peter2, Hohl; om. in P and Σ.

7 quae Σ; om. in P.

8 in Σ; om. in P.

9 titulus Cas.; unus P, Σ.

10 impellendum Σ; implendum P.

11 dux esset Cas., Eyssenhardt, Hohl; duxisset P corr., Peter.

12 uerba Editor; uerbo P, Σ; uero Salm., Peter.

13 enitar Petschenig, Hohl; in Italia P, Σ, foll. by lacuna Peter.

14 in aquam se mersisse Σ, Hohl; in qua se P1; intrasse domum in qua se pugione transfodit P corr.; laqueasse se Peter.

15 loco P, Σ.

16 imposuit Σ, Hohl, foll. by Klotz; posuit P, Peter.

17 re ins. by Novák; om. in P1; ins. after militari P corr., Peter.

18 bellicis Baehrens, Peter; belli ius P.

19 hinc validus Salm., Peter; invalidus P, Σ.

20 fecit Σ, Hohl; om. in P; ins. after pugnaturus by Peter.

21 non om. in P.

22 ducum Salm.; dum P, Σ.

23 partibus Σ; patribus P.

24 imperatore ins. by P corr., foll. by Klotz; om. by Peter and Hohl.

25 et om. in P.

26 dignos Σ; dignus P, Peter, Hohl.

27 quid ins. by Helm, foll. by Hohl; om. in P and Σ; ad fata aut in bellis quantum Peter following Salm. and Obrecht.

28 spetiosissimam Σ; saepedissimam P1.

29 So Salm. foll. by Peter; filii herodes P; filii Herodis <luxuriem> Helm foll. by Hohl.

30 iam uinum Peter2, Hohl; iam in P.

31 agit Σ, Lessing, Hohl; ait P, Peter.

32 tribunum Cornelissen foll. by Hohl; et tribunum P, Peter.

33 forma P.

34 cum om. in P; ins. by Hohl; before ille in Σ.

35 ui P; om. by Peter and Hohl.

36 id probaturos Salm.; imperaturos P.

37 citer consultum P.

38 locum ins. by Richter and Hohl; om. in P and Σ; alibi Peter.

39 est Peter; et P.

40 uelut Baehrens, Peter2; uel P, Σ.

41 quibusque Editio Princ.; quibus usque P; quibusque usque Peter.

42 in ins. by Petschenig and Hohl; om. in P.

43 defuit Cod. Laurent. foll. by Peter; de P.

44 et Baehrens, Peter2; sed P.

45 de Σ, Peter; om. in P.

46 nunc Petschenig, Peter; non P.

47 cum ins. by Peter and Hohl; om. in P.

48 denudarentur Σ, Peter, Hohl; nudarentur P.

49 furtim Peter; statim P, Hohl.

50 Arellius Salm., Hohl; Dagellius P, susp. by Peter.

51 So Peter foll. by Hohl; cycli picturiae P.

52 museo P, Peter, Hohl.

53 qua erat Eyssenhardt foll. by Hohl; quare P, Σ, Peter.

54 etenim Petschenig foll. by Hohl; et cum P, Σ, Peter.

55 manent Σ, Hohl; maneat P.

56 enim P, def. by Tidner; etiam Peter; <peregrina> enim, Petschenig, Hohl.

57 Didonis Salm.; donis P.

58 illa sit Peter, Hohl; illas P.

59 consulte Paucker, Cornelissen, Peter2; occulte P, Peter1.

60 temptandis Cornelissen, Hohl; temptatis P, Peter.

61 uigentibus Σ, Peter; ingentibus P.

62 uenata Kiessling, Peter; nata P.

63 So Editor; conuiuicimusa Pb; conuiuia non nisi Peter; conuiuia, usa Hohl.

64 ita Peter; id P.

65 cohibito Peter; cohibita P, Hohl.

66 est Σ, Mommsen, Hohl; es P corr.; O Peter.

67 uita ins. by Walter and Hohl; om. in P.

68 si ins. by Peter; om. in P.

69 saltim Σ; saluti P.

70 uitae Peter; uiri P, Hohl.

71 cum risu et ioco transp. by Peter; after tyrannos in P.

72 addentur sugg. by Peter2; om. in P.

73 alii P, def. by Lenze.

74 circa Bononiam transp. by Eyssenhardt, foll. by Peter; after litteris in P.

75 adscriptum est Hohl; asscriptus est Σ; adseripest P1; adseri potest P corr., Peter.

76 fideliter Σ, Peter; feliciter P.


[image ALT: Valid HTML 4.01.]

Pagina recensita: VII Kal. Aug. 2008