ad litteras mittendas Bill Thayer	English	Italianoº	Adiutorium	Altius	Ostium
Haec pagina telaris est opus Agnelli Liber Pontificalis Ecclesiae Ravennatis ab O. Holder-Egger editum in Monumenta Germaniae Historica Hannoverae, MDCCCLXXVIII cuius textus in dominio publico est. sed si quemlibet errorem invenies, mihi, obsecro, scribe.

Liber Pontificalis
Ecclesiae Ravennatis

 p377  de Sancto Sergio • XL

154 Sergius XL​1 iuvenis aetate, brevis corpore, ridens facie, decorus forma, glaucis oculis, nobilissimis ortus natalibus.​2 Iste laicus fuit​3 et sponsam habuit. Quam, post​4 regimen ecclesiae suscepit, eam Eufimiam sponsam suam diaconissam cunsecravit, et in eodem habitu permansit. Quia in tempore istius zelum sacerdotibus et iurgium habentibus, non unitis animo, scissa est multitudo; et postquam Romae cunsecratus est, spreverunt eum sacerdotes, et separaverunt se ab eo ministri, et nullus erat, qui cum eo  p378 ad sanctam accederet aram. Haec autem civitas vexabatur a Langobardis et Veneticis.​5 Non possumus per tanta discurrere, quia olescit; tamen cunpendii proferamus causam. Pontifex vero misit ad diaconos et ad reliquos ministros ecclesiae, ut se omnes in gremium cunglobarent ecclesiae. At illi in ipso perdurantes doloris stimulo, renuerunt. Tunc excogitato consilio, cunsecravit presbiteros et diaconos. Illi vero duri corde haec audientes, venerunt et die dominico cum eo ad solempnia missarum processerunt. Novellae vero oves, qui se putaverunt sublimiter stare, a veteribus sacerdotibus repulsi sunt, et verecundati oppilaverunt ora. Tunc pontifex blande et leniter priores refovens sacerdotes, blanda circa eos eloquia fundens, quousque ab ira eos in mansuetudinem revocaret. Tunc inter se multa volventes, post foedus pacis statuerunt de novella consecratione, ut diacones relicta dalmatica superhumeralem inponerent more Grecorum et circa altare resisterent. Et ex illo die coeperunt levitae multiplicare, nam canones proibent, apostolica auctoritate muniente.

155 Eo namque tempore Zacharias papa Romanus egressus de Roma, hora attigit Franciae,​6 postulans tutamina atque praesidia ad expellendos Langobardos Romanorum finibus, quia Austulphus rex Italiam duriter opprimebat. Sed eiecto a solium Francorum altero rege, Pipinus sceptrum regni accepit et papae manibus benedictus est atque crismate sacro ab eo perunctus est; Romamque reversus est. Et antequam reverteretur Romam, in ecclesia beati Apolenaris missam celebravit​7 et endothin ex blatta alitheno​8 cum margaritis mirifice ornatam obtulit, et suum nomen ibidem exaratum est. At ut vidit Austulphus rex, quia undique super se ingravata essent mala, dextera Italis petit, quia tempus eum non adiuvabat, et ivit ad limina beati Petri principis​9 et obtulit dona et exenia multa; deinde Ravennam​10 reversus, clam idem ex auro pictam, qua erat indutus, super sanctum altarium Ursianae ecclesia posuit. Ecclesiam Petrianam, quae funditus eversa est per terraemotum,​11 sponte haedificare voluit, et piramides per in girum erexit, columpnas statuit, quae manent usque nunc, sed non cunsummavit.

156 De praedictus regis nomine, [cur] Austulphus rex vocatus est, eloquar, an sileam? Tamen narrabo.​12 Quinque in una hora, in uno partu, ex uno ventre parvulos sua peperit mater. Quod cum nunciatum regis fuisset et innotuisset admiranda res, novo inito cunsilio, iussit eos ante se deferri in unum maximum calathum. Et videns, eos voluit proicere in sterquilinium; orrebat esse pater, qui fuerat genitor. Praecepit deferri regalem cuntum, dicens suis: 'Quicumque ex eis manu cuntum adstrixerit, hic vivat'. Statim ut in medio contus positus est, inter ceteros fratres iste contum tenuit extento brachio. Tunc vocavit eum pater Austulphus. Revertamur ad superiora eloquia.

157 Vir autem iste Sergius praesul, cum Paulus​13 papa Romanus Franciae iter per Tusciam pergeret, non ei obvius fuit; et indignatus papa de valle quae dicitur Calle  p379 Collata, quae rustico more Galiata dicitur, cum ira magna exivit.​14 Lustrato Langobardorum regno, calcata praecelsa cacumina, Iovis montis​15 pertransiit iugum; deinde Franciae arripuit iter, et quicquid ad Pipinum postulavit regem, optinuit. Deinde reversus, Sergium archiepiscopum vexare coepit. Ille autem fiduciam habens in rege, ut rex adminiculum ei praeberet; et fefellit is illum, et deductus est Romam a suis civibus, atque fraude deceptus. Et cungregatis episcopis, iubente papa, et voluerunt eum honore privare et de gradu pontificalis prohicere. Apostolicus talem cuntra eum proferebat sententiam: 'Neophitus es, non ex ovile fuisti nec secundum canones in Ravennensi ecclesia militasti, sed subito invasisti cathedram quasi latro, et sacerdotes tuos, qui digni donis ecclesiae perfrui, reppulisti, et per secularium favorem, potenter tamen, sedem obtinuisti'. Ad haec Ravennae pontifex aiebat: 'Et non mea praesumptione, sed eligerunt me cleros et plebs universa. Interrogasti per ordinem canonico more, et de me omnia vobis patefacta sunt, quomodo laicus fui et sponsam habui et ad clericatum perveni, et cognitum vobis factum est, et dixisti, nullum obstaculum mihi esse potest. Postquam talia de me sensisti, cur me cunsecrasti'?​16 Diversas autem sententias inter se episcopi ferebant, et infra unumquodque cubiculum cordis magna quatiebatur tenpestas. Dicebant enim omnes: 'Quomodo possimus, cum simus discipuli, magistrum iudicare'? Haec audiens papa, in furore versus, asseruit, se die crastino manibus suis orarium a collo eius evelleret. Tunc Sergius antistes Ravennensis nocte eadem cum lacrimis proicit se ad altarium beati Nicolai et se totum in magnis lamentis dedit. Prostrato corpore tandiu lacrimas fudit, quod locum ubi moerebat valde roravit et rivulos produxit. Iudicio Dei nocte illa mortuus est Paulus papa, repente raptus est, subito quievit, et tenuerunt eum sui occulte usque mane. Insurgente vero aurora diei, antequam ex eo radius solis splendesceret et terram Phebea​17 perlustraret radiis, venit ad eum Stephanus, urbis Romae diaconus, germanus praedicti papae, in ipsa custodia, ubi Sergius pontifex erat. Ait ad eum: 'Quid mihi daturus es, si reversus fueris cum pace ad domum tuam et omnibus honore et dignitate ampliatum'? His auditis praesul, quasi de laqueo ereptus, egressus ait: 'Non parva tibi statuo dare munera, nisi quod audis facio. Veni tu ipse Ravennam et ingredere infra episcopium in ea ecclesia et scrutare diligenter omnes gazas ipsius domus, aurum, argentum, vascula vel nummos; omnia sunt tibi data, et quantum vis pro benedictione dimittere, dimitte'. Super haec verba iuraverunt sibi mutuo. In ipsa vero die electus est praedictus germanus defuncti papae in solio apostolatus, et statim solvit omnes captivos et omnibus noxiis veniam cuncessit. Tunc iussit venire Sergium Ravennensem pontificem cum omni honore et gloria; et cum vidisset eum, sublevavit se de sella ubi sedebat, et cum prostratus humo petisset et vultu submisso, elatis manibus sublevatus, et irruit super collum eius, obsculans eum, et iussit deferri sedem illius iuxta sedem suam, et locuti sunt inter se pacifica et dulcia verba, et permisit eum redire ad sedem suam cum gaudio magno et alacritate. Post tertium annum Ravennam ingressus est, quem suscipientibus eum suis, modica gratulatio fuit et modica quies. Ivit Sergius pontifex ad monasterium beatae virginis Mariae qui vocatur Cosmiti. Post missam celebratam prostravit se ante altarium beati Nicolai, orans diutissime et lacrimas fundens, quae apparet usque in praesentem diem.

 p380  158 Eo namque tempore exiens Stephanus papa Romanus Roma, Franciae arripuit iter, properans huc Ravennam, infra episcopium eius applicitus est.​18 Scientes autem et videntes sacerdotes, quod ipse scrutaretur gazas atque omnes opes ecclesiae deglotire deberet, erant inter eos incommoda verba. Alii dicebant: 'Suffocemus eum'; alii: 'Non, serventur ecclesia fortunae'. Erant dispares voces in vulgo. Tunc Leo diaconus​19 et ipsius domui vicedominus sacerdotibus dixit: 'Cum coeperit depopulare omnia, vocemus eum occulte quasi aliquid ad ostendendum ei, et praecipitemus eum, ut dimersus in profundum aquae nunquam cunpareat'. Hoc erat inter eos cunsilum, et verba incommoda et commoda agebantur et cunclusa. Alii, cum quasi facta fuisset, remotionem criminis meditabantur. Audiens haec Uviliaris archidiacono istius sedis Ravennae de monasterio sancti Bartolomei, qui illo tempore ibidem sistebat abba, ubi Deo favente post ipsum quartus ego sum modo, ad episcopium ecclesiae cum summa velocitate occurrit et vidit omnes sacerdotes in talibus machinamentis sermocinationum sistere et diversa inter se cunsilia volvere; agnoscens suum in contraria coeptum, complosis manibus cuntra eos vocem misit: 'O quanta insania, fratres! Si ista meditati estis perimere pontifice, non aequa cunsilia in pectoribus vestris gestatis. Adquiescite mihi, ut papa honorifice hinc abscedat, manusque vestrae servate innoxiis, et sacramentum praesulis nostri servemus illaesum. Cum incubare coeperit atra nox​20 et Romanorum cum fuerit corpora ex dapibus et lucidissimo lyeo opleta, prima quies, quasi sepulti iacent: cuncta atrii lichna extinguantur, ne illi flammae candelarum nocte solatia praestent, et quid possimus occulte abdicare, omnia in criptis celentur, ignorante pontifice nostro, et apertis locis divitiarum quas papa Romanus invenerit tollat'. Placuitque omnibus hoc cunsilium, et decreverunt, quia haec Uviliaris melior est quam ceterorum sententia prolata mente. Et ingressi sacerdotes infra singula loca gazarum, abscunderunt quantum valuerunt. Intempestivum vero noctis​21 venit praedictus papa Stephanus. Allatae sunt ante eum omnes claves a vesterariis ecclesiae, et reserata sunt ei omnia ostia. Abstulit reliquias, quas non potuerunt sic citius occultare, ex auro plenas balantias novem, vascula argentea plurima et coclearia argentea tractoria, quaternaria una et diversas alias aureas et argenteas species, et sic in Franciam perrexit, unam vero [ex] cuclearibus Romam transmisit. Tunc cognitum Ravennensibus civibus, postquam papa egressus est, depopulationem ecclesiae, voluerunt prosequi plaustrum, quod argentum vegebat,​22 sed timidi vehiculatores in Ariminum delati sunt, et Ravennenses ad suam reversi sunt civitatem.

159 Igitur iudicavit iste a finibus Persiceti​23 totum Pentapolim et usque ad Tusciam et usque ad mensam Walani,​24 veluti exarchus, sic omnia disponebat,​25 ut soliti sunt modo Romani facere. Reversus vero papa Stephanus ex Francia Romam, inito antea cum archiepiscopo cunsilio, pernimia blandimenta et pacificas epistolas ad aliquantos nobiles Ravennenses iudices misit, ortantes, ut Romam pergerent illi, qui in necem pontificis cunsenserunt. Inter quos etiam avus​26 patris mei fuit, et tandiu Romae sunt coartati, quousque omnes ibi mortui sunt. Et post haec cuniunxit foedus pontifex cum Veneticis,​27 ut ne deterius quod ei contingerat postmodum veniret, quia fefellit ei  p381 Langobardorum rex, et ultra non fuit credulus illi; et destributa pecunia in Veneticis, 7 balancias per nobilissimos viros aurum expendit. Aedificavit iste cellam beati Apolenaris de parte virorum, ubi et monachos statuit, et reliquid ibidem multas possessiones​α . . . . . .​28

de Sancto Leone • XLI

160 Leo XLI. Iste ex isto fuit ovile,​29 non multum procera statura, nimis macilentus, sed fortis viribus. Hic primus Francis Italiae iter hostendit per Martinum diaconum suum,​30 qui post eum quartum ecclesia regimen tenuit; et ab eo Karolus rex invitatus Ytaliam venit, regnum Langobardorum depopulavit, et rex eorum Desiderius socer suus in Francia captivus portatus est. Adelgisus, filius praedicti regis, una cum exercitu suo ante eum terga dedit et in partes Chaonides​31 fugit, et per aliquantos dies Salerno commoratus, exinde cum Karolus Romam venisset, timidus cum suis aliquantis fidelibus Constantinopolim perrexit​β . . . . . . .​32

de Sancto Iohanne • XLII

161 Iohannes​33 XLII. iunior . . . . . . . . . Haec audita pontifex aspera verba, immutavit faciem suam, et factum est cor eius ut fremitus leonis, et ait ad archidiaconum  p382 suum:​36 'O quanta insania in corpore vegetas! Auxiliare ei,​37 si potes'. Tunc ira cuntra iram insurgentes, veluti nebulam in altum se erigens aut tumidas hundas elevatas in praecelso et verberat litus, sic sacerdotum corda diversa pulsabant. Post haec autem dixit archidiaconus ad archipresbiterum: 'Vis ut eamus, excutiamus eum foras'? Et ille: 'Eamus'? Et dixerunt ad reliquos sacerdotes: 'Eamus, fratres, visitemus fratrem nostrum, tribulemus cum eo. Membrum nostrum et caro nostra est, ex unus sumus ovile, unum patrem abemus et incorruptam matrem, in uno fonte loti'. Et ierunt omnes ad ianuam Cuthina,​38 et ambo recto poplite, archidiaconus una cum archipresbitero fregerunt ianuam ipsius excubiti calce percussa, et extraxerunt eum foras, et ierunt omnes in ecclesia cum eo, et sederunt in sacrario, usque dum nuncius desursum venit, rogaret, ut omnes ascenderent, ut mos est. Et invenerunt litigantem pontificem et magnis vocibus perstrepentem, sed non sunt sacerdotes eius territi minis.

162 Igitur quadam die dum praedictus pontifex post tribunal ecclesiae resideret cum sacerdotibus et multi ex plebe, subito Iohannes abba monasterii sancti Donati qui vocatur in Monterione, extra porta sancti Laurentii iuxta Wandalariam, non longe a monasterio sanctae Mariae qui vocatur Ad Blachernas — ibi Deo volente ego abba existo — protinus in terram cecidit et factus in extasi est, et spiritus ei evanuere, et reversus ad proprium sensum, interrogatus a circumstantibus, pro qua causa contigisset, ille erectus dixit eis: 'Si dixero vobis, mors me cunsumet'. Tunc palam omnibus eum pontifex interrogavit: 'Ex qua causa accidit tibi'? Et ille respondens dixit: 'Mortuus est Leo ipatus​39 statim, et vidi animam eius in linteo lucidissimo ab angelo in caelum deferente alacri vultu'. Stupefacti omnes praesentes adstantes mirabantur; et ut veritas probaretur, statim misit unum ex cubiculariis pontifex, ut veritas probaretur: et invenit eum ipsa hora mortuum. Abba vero ille post octo obiit dies.

163 De morte vero pontificis vobis insinuare festino. State et videte divina et iusta iudicia Dei. Erat in hac civitate nobilissimi filius​40 viri, qui post mortem patris tenebat possessionem monasterii sancti Martini quae vocatur in Aqua longa,​41 avunculus matris meae. Cotidie pontifex insidiabatur, ut praedictum monasterium invadere posset; et quia vim ei inferre non poterat propter nobilitatem parentum, maledictionis et blasphemia lingua eum gladium incidit. Die vero natalis sancti Apolenaris obtulit ei ipse, quem maledicebat, puer oblationem, qui renuit praedictus pontifex, sed maledixit eum, dicens post maledictionem: 'Videam mortem tuam et statim moriar'. Ibat ille repulsus et scandalizatus plorans. Ille vero post expleta missarum solempnia ivit ad viduatam marito matrem et retulit ei omnia plorans et ita denunciavit: 'Quod etiam corpus Domini mihi tradere noluit'. Factum est autem post haec divina iussione, ut Deusdedit, infirmitate stomachi detritus, mortuus est in villa quae dicitur Aureliacus,​42 longe ab urbe miliario 12, iuxta aquaeductus prope Herculem. Turbata tota illius domus est. Et postquam lavaverunt corpus eius, posuerunt super plaustrum, ibique tumulatus iacebat exanime. Multi orbati impleti sunt lacrimis. Prostrata humo diurna mater iacebat; alii tondebat​43 pectora, alii ora unguibus foedabant, alii salicum vimina intexebat crates, alii tondebat salicum ramos, qui operiebant glosochomum, alii lustrabant desuper virentias  p383 herbas, alii evellebant ebulos, faginos, adferebant saxos, velocius ut discurrerent rotas, alii undique praecidebant diversas salicum virgas, alii stimulo boves exagitabat, nonnulli vero gramineos substernebant corpore flores. Hirculenses​44 antecedebant onerosa animalia, carnarini qui et lecticarii virgis costis agitabant taurorum, et ibant cum naribus patulis per viam lactea per cornuaque ducti iuvencis, et pervenerunt usque ad pontem Odionis. Tunc Andreas,​45 cognatus ipsius defuncti viri, stare imperavit corpus et puberes per in giro figere gradus iubet. Ornaveruntque diversis palleis exanime corpus, et lenbum​46 a barba usque ad caput innodatus erat, quod illi sua ex auro Basilii​47 mittente mater. Tunc exeuntes omnes de civitate a magno usque ad parvum, nobiles et ignobiles, anus et innuptae puellae, et erat maximus planctus et luctus undique, et non solum lugebant tumulatum corpus, sed orbatam de filio matrem. Tunc colla levatus virorum, perductus in monasterio sanctae Eufemiae in sancto Calinico,​48 ibi sepelierunt eum. Tunc ingressa in civitate turbam plorantem, dederunt obtabiles voces in aures pontificis. Et interrogavit, quid hoc esset. Et dixit ei nuncius, qui viderat: 'Deusdedit, filius Petri tribuni, mortuus est'. Iterum misit alium nuncium, ut certius sciret; et venit, dicens similiter. Et dum sederet ad mensam post tribunal ecclesiae super vivarium, elevatis sursum manibus, respiciens ad vultum Salvatoris, dicens: 'Gratias tibi ago, domine Iesu Christe, et tibi, beate Apolenaris, quia exaudistis me. Hunc diem semper desideravi'. Et dixit pincernae suo: 'Misce, quia, Deo gratias, exauditus sum'. Tunc pincerna accipiens ex ialico dimia impleta mero porrexit pontifici. Quem ille accipiens, ebibit usque ad dimidium poculum, et subito in latere sinistro puncta percussus, celeriter calicem ministro dedit, et iussit removere mensam, et gaudia dapium in tristitiam versae sunt, et dedit [se] in lectum; septimo die post excessum iuvenis mortuus est. Et iocundabatur mater orbata libero, sicut et ille gavisus de morte adolescenti fuit. Ecce vindicta divina! Sepultus est in basilica beati Apolenaris confessoris. Epitaphium super sepulcrum eius invenietis exaratum.​49 Sedit annos 7, menses 1, dies 3.

de Sancto Gratioso • XLIII

164 Gratiosus XLIII. Iste humilis et mansuetus, pulcer aspectu, modice recalvatus, extenso in quantitate gutture, oculos grandes, decora forma et dulcia eloquia. Ex monasterio beati Apolenaris​50 abba fuit, quod est fundatum non longe ab ecclesia sanctae redemptricis Crucis​51 ad Monetam veterem, unde sanctissimus Reparatus​52 fuit. Vere Gratiosus, quia gratia Dei perfusus; istius sedis archidiaconus fuit. Istius temporibus apparuit signum terribile mortiferae cladis, ut, in cuius apparebat vestimentis aut in quolibet indumento vel cherumanica​53 sive calciamento tres guttas venenatas, in tertia die rapiebatur morte; et erant strata corpora humo, quae vix viva tradere sepulturae valebant.

165 Et venit in illis diebus Karolus rex Francorum Ravennae;​54 et invitatus,  p384 ut ibidem epularet, gratanter venit. Dixerunt enim sacerdotes suo pontifici: 'Domine, retine simplicitatem tuam et cave, ne aliqua loquaris, quae apta non sit'. Quibus ille respondit: 'Non, filii, non, sed oppilo os'. Cumque comederent et biberent, coepit pontifex rogare regem, dicens: 'Pappa, domine mi rex, pappa', et admiratus rex interrogavit, dicens: 'Quis est hic sermo, quem vates loquitur, pappa, pappa'? Tunc de circunstantibus sacerdotibus dixerunt ei: 'Non adtendat dominus noster rex, quod aliqua iniuria aut illusionis sit verba, sed suasionis. Vir iste servus et orator vester magnae simplicitatis est; sed sicut mater, quae blandit filios suos et prae nimio amore suadit, ut aliquid comedat, ita et iste magna clementia postulatus est vestram clementiam, ut comedatis et iocundemini'. Tunc rex palam omnibus imperat silentium, vocem erupit, dicens: 'Ecce vere Israhelita, in quo dolus non est'. Post haec autem, quicquid imperavit ab eo praesul, obtinuit. Alium vero exponam orribilem, quod factum est in aethera, signum. Tempore illo, quo Karolus Langobardiam accepit, visum est multis hominibus post solis obitum in caelum equi cum ascensoribus suis inter se invicem decertantes, et erat motus ubique.

166 Igitur,​γ carissimi, non sitis segnes, sed state et audite, quid Dominus per meum erit locutus [os], ut sciatis quae ventura sunt. Ego propheta non sum, sed ipse spiritus, qui locutus est in prophetis, potest similiter nostra se effundere corda. Ipse Spiritus sanctus per Iohel clamat: 'Effundam de spiritu meo super omnem carnem', et ad Ieremiam ait: 'Ecce dedi verba mea in ore tuo', et Iacob patriarcha dicens: 'Congregamini, filii Iacob, audite Israhel patrem vestrum, unde adnunciet vobis, quae ventura sunt', et ipse Filius aeterni Patris ait: 'Ego dabo vobis os et sapientiam'. Quid mirum, si ante incarnationem Spiritus sanctus prophetarum corda replebat, ut praenunciaret ventura, et nunc post​55 nostra socius est carnis effectus, totam verba sua largitus est gratia plenitudo, dicente euangelista: 'Nos omnes de plenitudine eius accepimus'? Si ergo idem Spiritus per gentium et infidelium os, sicut per tirannum crudelem Nabuchodonosor regem et gentilium poeta Virgilium et per vatem Sibillam locutus et futura praedixit:​56 quare ergo modo ipsa divina maiestas per christianum hominem et sanguine redemptum non loquatur? Si enim in fragili sexu, Annam scilicet et Sibillam ipse habitavit Spiritus, ergo non dubii sitis euangelica verba dicentia: 'Spiritus ubi vult spirat'. Sed ego vobis dico, fratres mei, commilitones mei, Ravennenses cives, quia veniet tempus in ea, quale nullus ibidem commorantium memorare poterit. Et erit ex suis omnibus minorata donis, et a suis civibus maxime cunsummabitur, et erunt inter se bella et diversas lites inter se invidentes, maligna cogitantes, ex ore pacifica verba loquentes, gladium in corde habentes. Capud omnium est in obsidione, et cunculcabunt ea inimici sui; undique erit in ea vastitas, et insurgunt cuntra hostes suos et videntes eos, territi revertentur. Et adsumunt spolia vicinantium civitatum, et cunculcabunt sanctorum ecclesias et apostolorum depraedabuntur. Et veniunt ex occiduis partibus rasi barbas pro defensione eius, sed ipsi maxime laedent. Eritque in tempore illo maxima fames perditio multa. Eruntque circa marina litora pestilentia gravis, pelagusque tumidas undas fortiter suos vorabit litos, et levabit mare cuntra creaturam suam; quos nunc gratanter invenerit in aequora suos proiciet pisces. Omne genus corrumpet semen suum. Etiam ipse caelum serenitas obscurabit et opportunitatis tempore rorem retinet, et nubes  p385 sua temperantia pluviam stringet, sed recollecta radia tenebrosam diem ostendet. Veniet prophetia illa, quae scripta est: 'Occidit illi sol meridie', quam ex sole iustitiae dixisset Christus,​58 qui medio die crucem ascendit. Tamen et spiritualiter et carnaliter intelligitur. Et luna minuetur de lumine, id est doctrina sancta mea ecclesiae per malos et inscios sacerdotes minuetur. Quia veniet tempus nequissimum in hac ecclesia: antecedent iuvenes senes et doctrina seniorum et sancta derident ecclesia. Discentes, si sapientes estis, stulti erunt et iuxta apostoli verba 'semper discentes, nunquam ad scientiam veritatis pervenientes'. Hii sunt idiotae et maxime pravi et duri corde, qui in talia agunt. Lac ecclesiasticum nullo modo sugere valent. Hii non proprii sunt filii, sed privigni. Ravenna paulatim paulatimque cuntrarietur. Non invenietur in ea viri quatuor unam voluntatem habentem, et tres in una si inventi fuerint domo, invicem se zelantes mordebunt. Et erunt in hominibus et in creaturis saevus et pessimus vulnus. Et terra non dabit fructum suum, et ipsa mater omnium matertera efficietur; et desiderabilia deficient poma, et omnia gaudia in moerore vertentur. Et quod nunc est Romanorum imperium desolabitur, et super augustalem solium reges sedebunt. Et erunt christiani censuales aliis christianis, et unusquisque misericordiam contra proximum suum non abebit. Hoc erit initium signorum, cum sacerdotes elati et cupidi esse coeperunt et honorem nullum antecedentibus repraesentabunt. Per malos pontifices ecclesia Ravennatis deiscens, pro suo honore thesaura ecclesiae tribuent et munera spargent,​59 et postquam omnia cunsumpserint ornamenta ecclesiae, praedia tribuent. Et veniet tempus, ut ad ecclesia mensam cum vasculis ligneis ministrent, et interficient pastores oves suas. Non adtendent quae Dei sunt, sed seculum diligent plus. Et veniet circa litora maris gentes ignotae Deum,​60 et interficient christianos et praedabuntur regiones eorum, et qui residui fuerint, erunt ei tributarii. Et insurgent christiani contra christianos, et pessime oppriment eos, et res illorum deripient, et corpora illorum affligent, et pro nimia debilitate blasphemabunt in caelum. Universus contra se excitatur invicem mundus. Et Agarenorum gens ab oriente insurgunt et praedabunt civitates in marinis litoribus sitas, et non erit qui eruat. Nam in cunctis regionibus terrae erunt inopes reges et diligentes munera, et oppriment populos sibi subiectos, et peribit Romanorum Francorum imperium, et sedebunt reges super augustalem solium,​61 et minuentur omnia, et praecellent servi ante dominum suum, et in his mugiet terra, et elementa dehiscent, et cunfident unusquisque in gladio suo, et omnia terrae corda fremebunt, et deficient seniores, et iuvenes exaltabuntur, et non recordabuntur antiqua praecepta, sed unusquisque in sua pravitatis ambulabunt viam. Et commovebuntur ex caelo astra, et percussio erit in creatura et in pecoribus et in iumentis, et gemebunt multi nimia penuria sustinentes, multorumque deficient corpora propter penuriam famis, et vadent nobiles Romani in aliena terra captivi propter suas divitias. Depopulabitur a suis Roma et cuncremata incendio erit. Et omnis terra sterilis, et fructus non erit in ea, et quicumque pacem aut auctoritatem delixerit, abominabilis erit. Iustitiam autem non memorabitur, et erunt perversa iudicia, et munera excaecabuntur oculos eorum, et suffocabunt pauperum causas, et super viduas iocundabitur. Et erunt monasteria disrupta, et ecclesia exterminabunt, et in tantum exagitat diabolus in sanctas ecclesias, quas a fidelibus christianis demoliantur,​62 et erit tenebrosa domus Dei, et ministri auferent thura a sancto altario, et imministrabunt,  p386 et vexabunt sacrificia multa, quia sacerdotes non honorabuntur ab hominibus, sed cum aliquem cupiunt ammonere, deridentur ab eis. Sacrificium autem non Deo placabile erit, si perfecte huius seculi cupiditas sacerdos [non] abiciatur; si autem ira ab animo non ammoverit, munus immaculatum non erit. Et erit in diebus suprascriptis, nubunt servis cum filiabus domini sui et ignobiles cum nobilibus, et procreabunt filios et filias, et ex stupru nascentibus erunt iudices et duces, et subvertent terram. Et multi non ferentes opprobrium exeunt de civitatibus suis et de locis suis et commorabuntur in terra aliena, et erunt ecclesiae castra subversa et sacerdotes dispersi etiam et sanctemoniales oppressae a singulis hominibus vitae et invitae, aliae namque partus suos negantes,​63 ne ventris fructus et testis et proditor fiat. Haec, fratres, de profundis pauca ausi, . . . quia a dolore capitis consumor; 'sed tamen', iuxta beati Iob eloquia, 'cunceptum sermonem tenere quis possit'? State, prudentissimi, et dimicate cum perniciosissimum hostem, ne caput doleat, ne oculos caligit, ne aures surdescant, ne os taceat, ne lingua sileat, ne manus a signo crucis quiescat, ne brachia arescat, non cor tumescat, non friget pectoris animo, ne venter a cibo extendatur, non genua rigescant, non incurvata dorsa, non indeflexo poplite, non pigrior pede, sed totum firmum stabile sit corpus. Estote, Deo volente, perfecti, sicut hic beatissimus Gratiosus fuit omnibus diebus vitae suae. Obiit autem die 23. mensis Februarii,​64 et sepultus est in ecclesia beati Apolenaris sacerdotis​65 et martiris Christi in civitate Classis. Sedit autem annos 3, menses 0, dies 11.​δ

de Sancto Martino • XLVI

167 Martinus XLVI.​66 Iste longam staturam, grande caput calvusque, omnem densitatem corporis plenus, de monasterio beati Andreae, quod situm est non longe ab ecclesia Gothorum, archidiaconus huius sedis fuit,​67 et pene annos 80 istius adeptus est sedis, consecratus Romae per manus Leonis III papae. Qui cum ex Roma reversus fuisset, misit missos suos in Francia ad Karolum imperatorem, et iocundatus exinde  p387 augustus est. Iste monasterium sanctae Mariae qui vocatur Ad Blachernas ad Andream​71 largivit presbiterum, eratque adhuc puer; et accepit ab eo praedictus pontifex solidos aureos 200 pro utilitate suae ecclesiae, et fecit exinde amulam auream, adhibens plus aurum, in similitudinem coculam marinam, et est ad utilitatem crismae usque in praesentem diem. Igitur talis fuit in suo corpore, ut dixi, vastus, ut praedictis 200 aureos, quos ego ei in gemella porrexi, in sola cunclusit laeva; et ammirati sunt proceres istius Melisenses urbis una cum sacerdotibus haec videntibus.

168 Munivit hic antistes ecclesiam beatae Eufemiae quae vocatur Ad Arietem,​72 quam olim aqua dominabatur. Mortuus est istius temporibus Pipinus Langobardorum rex, et voluto tempore obiit Karolus imperator die 30. mensis Ianuarii,​73 et suscepit imperium Lodovicus, filius eius, pro eo. Eo namque tempore Leo Romanae ecclesiae et urbis antistes misit cubicularium suum nomine Crisafum et reliquos caementarios, restauravit tecta beati Apolenaris,​74 omnia ex trabibus et laquearibus abiegnis, et omnia illius martiris tegumenta; uno cum suo dispendio omnes suburbanae civitates veniebant, omnia docaria​75 et subtegulata et omnia ligna abiegna et quae necessaria erant Ravennenses cives volventes in angaria cum funibus et ingemas cetera. Caementariique ordinabant trabes super parietes, et perfecta sunt omnia; solaque hypocartosis hic pontifex infigere praecepit.

169 Non post multum tempus iratus Leo papa cum Martinum antistitem, misit legatum suum Franciam ad Lodovicum imperatorem, volens cuntra praedictum Martinum agere pontificem. Tunc Lodovicus imperator cunsensit voluntati eius et misit Iohannem Arelatensem episcopum,​76 praecipiens illi, ut iret cum Martino pontifice Romam et ageret cum Leone papa. Qui praedictus Iohannes Arelatensis sedis antistes veniens Ravennam, et inito [cum] archiepiscopo cunsilio, coegit eum per fideiussorem, ut iam dictus Ravennas sedulus​77 Romam iret, et fideiusserunt eum viri per solidos aureos duo milia, excepto infirmitate corporis. Post 10 vero dies de sua egressus sede, ibat, ut properaret Romam, et veniens non longe a Ravenna quasi miliarios 15 ad Novas,​78 ubi olim fuit civitas nunc dirupta, infra ecclesiam beati Stefani, per 15 dies ibi cummoratus est. Et misit legatum suum Romam, qui diceret, quia egressus de civitate venire voluit et infirmavit. Ille autem equitare non valebat, quia minus erat corpus; ex parte simulabat infirmitate. Quo audito, Romanus pontifex tristatus est valde, quia eum ad se accersire non potuit, ut valde eo coartaret. Tunc sinivit eum et iussit reverti una cum legato imperatoris ad propriam sedem. Post haec autem, expleta legatione, Arelatensis sacerdos ingressus est Ravennam, et suscepit eum Martinus pontifex cum gaudio magno et alacritate multa, et prae dapibus repleti, Ravennas sedulus vascula argentea tota expleta mensa, facta in modum platani, quam ex dimissione Valerii archiepiscopi in suo palatio erat, quod suis in temporibus fecit, et alapas euangeliorum aurea parva, mechanicis facta operibus . . . .

170 Eo tempore defunctus est Leo papa, cuius Stefanus succedit in sede. Et hic profectus in Francia papa ad Lodovicum imperatorem, quicquid postulavit  p388 ab eo, optinuit; et venit Ravennam, et obsculati sunt ambo pontifices, Romanus et Ravennianus. Et celebravit Romanus antistes missas in ecclesia Ursiana, et ostendit sandalias Salvatoris, quas omnis populus vidit. Et laetus ex civitate egressus, ad propriam reversus est sedem. Igitur istius Martini temporibus misit Lodovicus imperator ex dimissione sui genitoris Karoli​79 ad Martinum pontificem huius Ravennatis sedis mensam argenteam unam absque ligno, habentem infra se anaglifte totam Romam, una cum tetragonis argenteis pedibus et cum diversa vascula argentea, seu et cuppam aurea unam, quae cuppa haesit in cratere aureo sancto, quo cotidie utimur​80 . . . . . .​ε

de Sancto Georgio • XLVIII

171 Georgius XLVIII.​81 Iste iuvenis aetate, capillo crispo capitis, grandes oculos. Ab Gregorio IV papa Romanus cunsecratus fuit. Sed postquam sacramentum a corpore beati Petri praebuit, egressus Romam, statim cuntrarius ordinatori suo extitit. Hic postquam accepit regimen, omnes gazas ecclesiae cunfregit et criptas disrupit et thesauros praedecessorum pontificum extraxit,​82 et ut filiam Lotharii de fonte levaret, magnas ope exinde expendit. Eo anno ivit Papiam; et post omnia exenia augustali tributa, emit ex palatio eiusdem imperatoris vestimenta baptismalia quingentos aureos, ex auro ornata, bissina alba; et suscepit filiam praedicti augusti nomine Rotrudam,​83 quam mihi porrexit, et manibus meis vestivi et calciamenta in pedibus decoravi auro et iacintho ornata, et postmodum missas ad augustum celebravit. Pariter Ermengarda augusta stipata puellis, induta clara veste, aureo circumdata limbo, cunligata crines vittis, iacintinis gemmis, prosobsi velata, facies stillatas sarduisque, smaragdis, auro. Et ante introitum missarum fatebat,​84 se exardescere siti, et bibit occulte plenam fialam vini peregrini, et post haec caelesti participavit mensae infra palatium eiusdem civitatis in monasterio sancti Michaelis.

 p389  172 Igitur tempore illo, die 7. mense Madii dedicatio basilicae sancti Michaelis,​89 hic Ravennae pluit sanguinem. Indictione 2, 8. eiusdem mensis, in vigilia noctis apparuit in caelum signum mirabile discurrentium inter se stellas ab oriente in occidentem velocissimum cum luna 20.​90 Item die quinta mensis Madii, indictione 3. factus est meridie sol tenebrosus nimis per universum mundum usque ad horam nonam.​a Et apparuit in caelum stellam ardens tanquam facula,​91 superans virtutem solis, et aliqua modica sub ipsius quasi passos duos ibant ab orientem in occidentem, et post virtutem radiat solis, iterum candor earum in ipsis erat stellis. Mortuusque est Lodovicus imperator, ut aiunt quidam, ipsa die. Et successit Lotharius, filius eius, post eum. Et antequam hic moreretur augustus, divisit imperium suum inter reges filios suos: Lotharius augustus maxima pars, Pipinus Aquitania regnum, Lodovicus Baioariae. Hiis Ermengardae filii. Ad Carolum vero plus fertilem et optimam largivit partem, et Giselam, filiam suam, tradidit marito Curadum​92 nomine, piissimus homo. Hic et haec​93 Iudit augusta parturit. Mortuo autem Lodovico, semper bellum inter germanos fuit, eratque pax, sed instabilis.

173 His itaque gestis, sensit Georgius archiepiscopus, quod legati sedis apostolicae Franciam ire deberent ad impetrandum inter fratres pacem: misit missos suos ad Lotharium augustum, ut peteret ad Gregorium papam, quatenus ipse cum legatis Romanis Franciam pergeret. Factumque est ita; et ivit cum maledictione apostolica.​94 Et putans se ipse Georgius vicem apostolicam tenere, ivit cum equis 300, qui diversa portabant onera; et sumpsit secum aurum multum et argentum, depopulata gaza ecclesia, et coronas aureas, quas beatus Petrus antistes​95 fecit, et calices et patenas aureas et diversa vascula et argentea et aurea, et gemmas de cruce et coronis, quas demolivit, secum detulit, ut ad omnes larga manu largiret. Cogitansque, quod per eam posset subvertere imperatorum corda, ut exiret desub potestate Romano pontificis; et privilegia, quae Maurus​96 et ceteri pontifices Ravennenses meruerunt a sacris principibus, omnia deportabat.

174 Et pervenit cum legatis Romanis usque ad imperatorem, et invenerunt eum in campo praelii in loco qui dicitur Fontaneum, contra Carolum dimicantem. Tantaque plenitudo exercitus Lotharii erat, ut aiunt, ut nulla quadrupedia aut minuta volatilia evadere vel transvolare potuissent. Igitur inito certamine die sabbato post esterno die​97 sancti Iohannis baptistae, diversa inter se miscebant lucida tela. Sonant arma, humeris ventilantur splendida scuta,​98a tremebant multi animo, se terga dabant, pavida corda et gemitos immensos, cadebant corpora ferro. Lotharius armatus se medium mersit in hostes, videns victos suos fugientes passim undique, nec erat quies secantium gladiis membra. In media inimicorum, ut dixi, arma deventus, non ex eius lateri qui posset auxilium erant praebere, sed

Bella solus vicit, sed sui omnes terga dederunt. Crinito sedens sonipede,​98b pictas ornatus faleras ostro, calce equo percutit, inimicos morsibus vastans. Qualis in hoste solus, decem  p390 sicut ille fuissent, imperium divisum non esset, nec tantos in sedilia reges. Interea versa est victoria in manus Caroli. Adiuvabat eum Lodovicus, frater suus, Baioariorum rex. Sed postquam venit Pipinus, filius Pipini, Lotharii nepos, rex Aquitaniae,​99 cunfortatus exercitus Lotharii, iterum commissum est bellum, et aliquanti ex parte Caroli ceciderunt, quia erant vagi per loca. Quos colligentes se, inito certamine, ex parte Lotharii et Pipini ceciderunt amplius quam 40 milia hominum. Captus est ibi Georgius archiepiscopus, deposueruntque cum de equo invite et abstulerunt pluviale, quod erat coopertus, et cumpellebat eum ire hostis suis ante equum suum quasi unum ex pecudibus; et cum non valebat gressu pedum incedere, percutiebat eum lancea hasta. Tunc unus ex illis posuit eum pro subsannationem in iumentum dorso disruptum, sine stramento, aures et cauda abscissa valdeque deformis, et ibat moerens. Iterumque alius venit, deposuit eum exinde, et sedere fecit illum super alium iumentum strata ulta, flascones et sitarcium ad sellam ligatum, et perduxerunt eum ad Carolum regem, et iussit eum excubias detinere per dies tres. Sacerdotes vero eius omnes dispersi sunt, et opes ecclesiae distructae sunt per manus praedantium. Legati vero Romani episcopi, qui fuerunt tres, fuga arrepti, iverunt in civitatem Altisiodorum. Tunc Carolus misericordia motus iussit, ut, ubi inventi fuerint sacerdotes ecclesiae Ravennensis vel clerici, inlaesi et incolumes honorificeque ante eum allati fuissent. Iudit vero, Caroli mater, dedit eisdem sacerdotibus tribilion argenteum modicum unum, asserens, se non plus habere, dicens: 'Tollite hunc ferculum, refocillate penuriam vestram'. Carolus vero et Lodovicus, germani ex uno patre nati, audientes de malignitate Georgii, eo quod saevus et pessimus esset, voluerunt eum [in] inrevocabile exilium mittere. Sed diu, quamvis malus fuisset, pro eo sui sacerdotes decertantes, cum Iudit augusta, Caroli mater, ad misericordiam adcommodans animum, cito postulavit filium et privignum suum, ut ad suam Georgius remitteret sedem. Tunc iussit eum Carolus ante se venire. Prostratus humo, eius pedibus se advolvens; stans autem rex indutus iuvenilibus armis,​100 indutus purpurea, succinctusque aureas fibula, veste,​101 ex sinistro latere obriziaca pendentia bulla, connixa smaragdus et iacintinis fulgens gemmis, clipeo tectus humero, lorica indutus,​102a hastam tenens manibus et iuncta lancea ferro, stans acer in armis, cristatus in agmine caput,​102b emissam palam omnibus erumpens de pectore vocem:​103 'O tu pastor, si in te istud permanet nomen, cur reliquisti ecclesia tibi commissa et plebem, quam afflixisti, non recuperasti, sed per longinquo itinere, ut videres praelium, venisti? Quid tibi necesse fuit tuam depopulare ecclesiam, et quod a christianis principibus vel imperatoribus illatum fuit et a tuis praedecessoribus adquisitas una amisisti hora? Sciam, si centum vivas annos, non recuperabis'. Tunc Georgius vates gemens, audiens improperium talem, deflexit transversa lumina terram et statim obmutuit amens et stabat aporiatus​104 prae cunfusione nec valebat respondere purpurato regi. Submissoque in terra vultu, aiebat cum largissimis fletibus: 'Nos pacem postulare venimus, non contra vos arma parare'. Ad haec superiunxit Carolus, dicens: 'Ut video, inreverens et infronitus​105 es. Dic modo fronte duelli:​106 Nonne hesternam cum esses die, in tua dicebas tentoria, quia: "Cum victus fuerit Carolus et innodatus lora brachia, post exutas palmas ego eum clericabo et ad meam deportabo parrochiam"? Quare propria dicta negabis? Ecce duo mala, una, inexpedibilia quia dixisti, altera, propter metus hominis inhonoras Deum et periuras  p391 Deum viventem in caelum, qui te ex nostris liberavit manibus. Cum venerit, secundum tua propria reddet tibi. Ecce, sicut mea praecepit genetrix, solvam. Revertere ad propriam sedem'. Tunc iussa regum allatae sunt sanctorum reliquia et sanctum lignum crucis Domini sanctaque euangelia, et eiectis omnibus foris, introducti sunt postea viri, non multa matura corpora, et praebuit sacramentum Georgius Ravennae sedis episcopus, iuxta quod sibi fuerat imperatum, et statim dimisit eum. Et ubicumque de rebus ecclesiae apud eum inventae sunt, statim reddere iussit. Euangelia vero habentes alapas aureas​107 unus ex clericis in superiori sinu habens, dolorem simulans, pronus super eum recubans, per quinque dies noctesque haec laborante liberavit. Privilegia antiqua, cum quibus se fatebat ex potestate Romani papae subtrahere, in loto proiectae sunt et ab hastis lanceae comminutae. Corona vero aurea de ecclesia beatorum martirum Iohannis et Pauli ibidem capta fuit, habens preciosissimas gemmas, similiter et canistrum aureum et calicis gemmas infixas et multae species ibi sublatae sunt. Sacerdotes vero et alii populares, qui non sunt inventi in manu Caroli, nimia ab hostibus afflictione omnia perdiderunt, tantum in linea veste dimissi sunt, et qui antea ascensores erant equorum, postea pedestres effecti sunt, et veluti peregrini omnes elemosinas petebant per vias. Hora vero eadem cum se recepisset a suis, promittens fortiter coram inopibus sacerdotibus in cunspectu divini, omnia emendare et resipiscere a mala, quae antea perpetravit. Et cum aliquantos solidos ab his, qui fuga lapsi sunt, inventi fuissent et se cibum potuique refocillasse, reversus a mala conscientia, postquam Iovis montem obtectus nube istis partibus calcatas vias remeantes, mentitus est omnia, quae dixit, et non recordatus iusiurandum, quod Domino pollicitus est. Sacerdotes vero adnihilati et fame cunfecti dixerunt ei: 'Mutua nobis aliquanta pecunia unde vivamus. Ibimus Ravennam, duplum exige'. Qui noluit adquiescere petitioni eorum, sed amplius in crudelitate sua permansit.

175 Istiusque temporibus die dominico crepitavit panem in furno cuiusdam iudicis, et inventi sunt omnes panes lutum et omnes oblatas nigras sicut fuliginem; similiter in furnum ipsius episcopi. Multique proceres mutuaverunt ad vicinos panes, et facta est lamentatio in civitate ista. Sed haec, fratres, quid aliud in hoc ostenditur nisi tenebrosa sacerdotis opera, ut manifestaretur, qualis ille fuisset et quale sacrificium offerre deberet? Adprobat hoc, quamvis de sua malitia oves suas dicere contra pastorem suum non ausissent, oblationes, quas discerpere segnius solebat, ipsa contra eum clamabat et a se suum repellebat sacrificatorem. Miranda talia sunt signa et lacrimanda, fratres mei, quando creatura in variam per nostras facinoras mutantur figuram. Cum enim non cunvertimur, ut emendemus, nec sanctam acquiescemus nobis protestantem scripturam neque euangelica praecepta, per creaturam nobis cuminatur, ut resipiscere debeamus. Interea infirmavit pessima infirmitatem, et dicunt quidam, quod male tradidisset animam suam, quod mihi necesse dicere non est, quia melius est maligni facta praeterire, quam laus iusti tacere. Mortuus est die 20. mensis Ianuarii,​108 et nunc est sepultus, sicut mos est, a suis sacerdotibus, sed cum deducebatur . . .

In margine textus:

Adnotationes Editoris:

Adnotatio Thayeri:

a "Tenebrosus", quia Ravenna non in semita haec eclipsis totalitatis sita erat. Secundum paginam eclipsis 5 Maii a. 840 apud Espenak, maxima Ravennae obscuratio solis (44.42N, 12.20E) fuit ad 97%; initium 11:37 UT finisque 14:08, id est hora locali 12:26 et 14:57 — sic ut legimus in textu Agnelli.

Images with borders lead to more information. The thicker the border, the more information. (Details here.)
ALTIVS:		Liber Pontificalis Ravennatis		Historia Catholica	Ostium
			Textus Latini Antiquiores	LacusCurtius
A page or image on this site is in the public domain ONLY if its URL has a total of one *asterisk. If the URL has two **asterisks, the item is copyright someone else, and used by permission or fair use. If the URL has none the item is © Bill Thayer. See my copyright page for details and contact information.